خبرگزاري ايسنا
فروردین 86
نخستين جلسه‌ي نشست‌هاي گفت‌وگوي اديان، فرهنگ‌ها و تمدن‌ها با حضور «اسقف رمزي گرمو» اسقف اعظم كليساي آشوري كلداني كاتوليك در ايران، «دكتر مصطفي محقق‌داماد» استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر، «مهندس پدرام سروش‌پور» از موبدان زرتشتي و «مهندس آرش آبايي» از نمايندگان ديني كليميان در خبرگزاري دانشجويان ايران (ايسنا) برگزار شد.
در
ابتداي اين ميزگرد، اسقف «رمزي گرمو» با تشكر از برگزاري چنين جلسه‌اي درمورد ضرورت
گفت‌وگوي اديان اظهار داشت: موضوع چنين جلسه‌اي بسيار مهم است و اين بدان دليل است
كه دين از قديمي‌ترين پديده‌هاي بشري است. وي با اشاره به تعامل ميان اديان آسماني
خاطرنشان كرد: خوشبختانه بين اديان اشتراكات فراواني وجود دارد و بنابراين پيروان
اديان وظيفه دارند چنين مشتركاتي را بشناسند و از آن در راه خدمت به بشريت كه تشنه
معنويت است، استفاده كنند. مشكل اول جهان ما هيچ‌كدام از گزينه‌هاي سياسي، اقتصادي،
اجتماعي و فرهنگي نيستند بلكه مشكل امروز جهان، مشكل معنوي است. هرجا كه معنويت در
زندگي حاكم نباشد، تمامي مشكلات ايجاد مي‌شود. وي با اشاره به اين‌كه هر يك از
اديان آسماني داراي ارزش‌هاي فاخر معنوي است، اضافه كرد: خوب است از اين ارزش‌ها
جهت پر كردن خلأ امروز جهان كه در اقصي نقاط آن كه خلاء معنوي است، استفاده كنيم.
رمزي گرمو گفت: امروز يكي از موانع بزرگ براي شروع گفت‌وگو و به ثمر نشستن آن، نگاه
توهين‌آميز و تحقيرآلود به اديان ديگران است و تا زماني كه چنين ديدگاهي زدوده نشود
اميدي براي پيشرفت يا تحقق گفت‌وگو نخواهد بود.
در
ادامه موبد پدرام سروش‌پور، از موبدان زرتشتي به ضرورت بحث گفت‌وگوي ميان اديان
پرداخت و اظهار داشت: امروزه چنين بحثي از نيازهاي مهم است و اگرچه دير به اين بحث
پرداخته‌ايم اما هر زمان بدان بپردازيم، ارزش دارد. موضوع مشخص، اين است كه تمامي
اديان الهي داراي سه بعد حقيقت، شريعت و طريقت هستند و اين سه، مشترك ميان تمام
اديان است. بعد حقيقت يك دين، بعد ماورايي آن و غايتي است كه از دين معرفي شده است
كه پيامبران اولين كساني بودند كه اين امر را دريافتند، خصوصيت اين بعد، آن است كه
نه اكتسابي است و نه هيچ‌كس آن را مي‌تواند به ديگري انتقال دهد. بعد طريقت
برون‌مايه‌هاي فكري و پايه‌هاي دين تعريف شده است كه توسط پيامبران به طور خالص
ارائه شده است. بعد شريعت نيز بعد جامعه شناختي دين است كه به مروز زمان و تحت
تحولات جامعه، تأثير مي‌پذيرد. طريقت اديان ثابت است ولي شريعت با مردم سر و كار
داشته و پويايي ذات آن است.
در
ادامه‌ي اين ميزگرد مهندس «آرش آبايي» از نمايندگان ديني كليميان اظهار داشت: ما
قبل از اين‌كه در مورد ضرورت گفت‌وگوي اديان بحث كنيم، بايد بررسي كنيم و ببينيم كه
چرا امروزه به اين فكر افتاده‌ايم؟ وي گفت: تا چندي پيش متوليان و عالمان ديني اكثر
امور و روند تحولات جامعه را در دست داشتند ولي با روند نزديك به جهاني‌شدن و
به‌خصوص دوران روشن‌گري كه در شرق ديرتر از غرب اتفاق افتاد، انسان‌ها متوجه شدند
برخي عالمان سنتي يك نوع تقدس پيامبرگونه پيدا كرده و بر اين جهت اشتباه آنان حقيقت
فرض شده و در نتيجه جامعه عقب نگه داشته شده است. به طور كلي در فضاي دين و علم دو
روند مخالف يكديگر مشاهده مي‌شود: در علم، هر چه جلوتر مي رويم، نسل‌هاي بعدي
آگاه‌تر و عالم‌تر هستند و نسبت به گذشتگان خود از كمال بيشتري برخوردارند اما در
فضاي دين سنتي، گذشتگان از كمال و تقدس بيشتري برخوردارند و با حركت به سوي آينده،
انسان از منابع اوليه آگاهي ديني دور مي‌شود. حاصل اين تفكر آن شد كه هرگونه ترديد
در افكار و رفتار علماي دين معادل سست ايماني تعبير شد و چه بسيار متوليان ديني كه
با ورود به جهان امروز، همچنان بر روش‌ها و افكار گذشتگان كه سنخيتي با فضاي نوين
ندارند، پاي مي‌فشارند. اين نماينده‌ي ديني كليميان خاطرنشان كرد: اين روند سنتي و
كم‌انديشي گذشتگان سبب شد كه آيندگان گسستي ميان دين و عرصه‌هاي اجتماعي احساس كنند
و در اين دو راهي، يافته‌هاي علمي و عقلاني خود را بر آموزه‌هاي دين سنتي ترجيح
دهند. وي، نتيجه چنين روندي را كنار گذاشته‌شدن رهبران ديني برشمرد و گفت: با تغيير
رفتارهاي انسان معاصر، متوليان ديني نيز به فكر جبران عقب‌ماندگي‌هاي خويش افتادند
و با توجه به واقعيات موجود، سعي كردند باورهاي قديمي خود را تغيير داده و به روز
كنند. آبايي اضافه كرد: ماهيت اختلافات و تنش‌هاي ديني در گذشته و حال متفاوت است.
در گذشته حاكمان و متوليان ديني درصدد افزايش پيروان و گسترش مرزهاي حاكميت ديني
خود از هر طريق (حتي جنگ) بودند ولي امروزه، همان‌گونه كه مرزهاي كشورها توسط
سازمان ملل تثبيت شده و كمتر حاكمي ديگر در فكر كشورگشايي است، افزايش تعداد پيروان
يك دين خاص نيز از موضوعيت افتاده است. امروزه اختلافات ديني – به‌خصوص از ناحيه
اصولگرايان افراطي – بهانه‌اي است براي كسب قدرت اجتماعي يا جبران ظلم‌هاي وارده بر
قشرهاي خاص جامعه. بنابراين گفت‌وگو ميان اديان از دو جهت ضرورت پيدا كرده است؛
اول، انطباق فضاهاي دين سنتي با واقعيات و ضرورت‌هاي امروزي و دوم، درك ماهيت
تنش‌هاي ناشي از اختلاف اديان و تلاش براي كاهش آنها. از اين رو لازم است متوليان
ديني در اين فضا وارد عرصه شوند و جايگاه مناسب خود را پيدا كنند. منشا اختلافات
ديني توسط ملت‌هايي ايجاد شده كه دين خود را با سنن قومي و برون‌ديني آميخته‌اند.
در
ادامه اين ميزگرد، آيت‌الله دكتر «سيدمصطفي محقق‌داماد» درباره‌ي ضرورت گفت‌وگوي
ميان پيروان اديان آسماني اظهار داشت: من معتقدم نگاه به اديان در دو ديدگاه صورت
مي‌گيرد. يك ديدگاه نگاه به واقعيات دين و نگاه كلامي است يعني اين‌كه اين دين از
كجا آمده است، پيامبرش كه بوده و تعليماتش چيست و ديدگاه دوم، نگاهي تاريخي است كه
اين دين در چه جامعه‌اي رشد كرده و در ميان چه اقوام و چه تمدني پيشرفت كرده است.
محقق‌داماد گفت: من عقيده دارم نظام اختلاف ميان اديان در قسم دوم، شكل گرفته است و
اين كه مي‌گوييم اديان با هم اختلاف ندارند مربوط به قسمت اول است يعني اين كه
اديان، اختلاف كلامي با يكديگر ندارند. وي ادامه داد: عدم اختلاف كلامي ميان اديان
آسماني، ادعاي قرآن مجيد است كه مي‌گويد اساس دين اسلام، فرقي با اساس اديان آسماني
ديگر ندارد. وي ابراز داشت: خداوند متعال در آيات قرآن ضمن دعوت از پيروان اديان
آسماني براي تاكيد بر مشتركات، لزوم دوري از تعصبات جاهلانه را مورد تاكيد قرار
مي‌دهد و مي‌فرمايد جوهر اصلي دين را كه عشق به خداست، زنده كنيد.
در ادامه‌ي ميزگرد، حاضران به بررسي عوامل تشديد اختلافات و نحوه‌ي مواجهه با آن پرداختند. اسقف رمزي گرمو اظهار داشت: مشكلات ما از خود دين نيست. مشكلات ما از كساني است كه ادعاي تدين مي‌كنند. اصولا اديان داراي ارزش‌هايي زيبا هتند و همواره پيروان خود را به محبت و اسانيت و خداشناسي و برادري دعوت مي‌كنند. متاسفانه همواره از قديم كساني وجود داشته‌اند كه از دين به عنوان يك ابزار در جهت رسيدن به اهداف شخصي دنيوي و مادي بهره مي‌جسته‌اند كه امروزه نيز يافت مي‌شوند. سروش‌پور گفت: اعتقاد دارم حقيقت اديان مشترك است يعني هدف غايي اديان براي انسان، يكسان است. تنوعاتي كه در ميان اديان وجود دارد و آن بر اساس اضافاتي است كه در اديان صورت گرفته، اضافات فرهنگي است. فرهنگ نتيجه تامل و انديشه گذشتگان جهت رسيدن به مباني ديني است و اگرچه اختلافات فرهنگي، اختلاف هستند ولي پيام زيبايي دارند و آن اين‌كه اشتركات دروني اديان در فرهنگ‌هاي مختلف ظهور يافته است. در ادامه، مهندس آرش آبايي نماينده ديني هم‌وطنان كليمي نيز در زمينه‌ي عوامل ايجاد اختلافات ميان اديان گفت: تفاسير مختلف از متون ديني ، از جمله دلايل اختلافات بوده است. وي گفت: تفسير يك متن ضمن روشنگري‌هايي كه دارد، چون گاهي سلايق و تعابير شخصي در آن داخل مي‌شود، واقعيت معنا را تغيير داده و گاه وارونه نيز جلوه مي‌دهد. آبايي، شرايط سرزميني را نيز يكي ديگر از عوامل اختلاف‌نظر ديني برشمرد و گفت: اين شرايط موجب شده‌اند كه گاه حتي افرادي كه داراي عقيده و مبناي مشتركي در يك دين نيز بوده‌اند، دچار اختلافات شوند. مثلا در دوراني خاص، علماي يهود كه در سرزميني اسلامي بوده‌اند، فتوايي غير از فتواي علماي يهودي ساكن در مناطق مسيحي‌نشين داده‌اند. وي همچنين برخي از اختلافات ميان اديان و صدور احكامي متفاوت با ديگر اديان را وسيله‌اي براي صيانت از دين و تلاش براي بقاي آن ناميد و گفت: بخش‌هايي از دين مانند الهيات، مفاهيمي ذاتي هستند كه در هيچ زماني تغيير نمي‌كنند و بخش‌هايي ديگر از آن، قوانيني قراردادي هستند كه به خاطر شرايط مختلف زماني يا مكاني صادر شده‌اند؛ مثلا در دين يهود كه نسبت به آيين كافران واكنش داشت، آمده است كه تقديم قرباني‌هاي معبد بيت‌المقدس بايد به سمت غرب باشد و اين بدان دليل بوده است كه در آن موقع كافراني بودند كه آفتاب‌پرست بودند و قرباني خود را پس از طلوع آفتاب از شرق، به سمت شرق تقديم مي‌كردند. چنين بخش‌هايي از اديان كه حائز شرايط خاص زماني يا مكاني هستند و گاه موجب اختلاف اديان مي‌شوند، اگر فقط به عنوان ظاهر دين تلقي شده و از گفت‌وگوهاي بين ديني كنار نهاده شوند، كمتر موردي از تنافر و اختلاف در الهيات بين ديني به چشم مي‌خورد. آبايي تصريح كرد: گاهي هم اشتراكات با ديگر اديان به خاطر دليل خاصي بوده است؛ مثلا در يك زمان علماي يهود اجازه دادند كه ذبح‌هاي آنان مانند مسلمانان رو به كعبه باشد و اين بدان دليل بود كه در بغداد قديم، كشتارگاه يهود و مسلمانان مشترك بوده است. وي در تشريح اين‌كه چرا در يهوديت امروز، احكام پر شماري ديده مي‌شود و شرعيات اين دين به طور گسترده‌اي حجيم شده است، گفت: يكي از دلايل آن، احساس ناامني نسبت به بقاي دين و وضع قوانين ثانويه به خاطر بحران‌هاي مقطعي بوده است؛ مثلا زماني يهوديان از قرائت تورات منع شده بودند. از اين رو علماي يهود دستور دادند قسمت‌هايي از كتاب‌هاي ديگر انبياي يهود كه در موضوع با تورات مشترك است، در مراسم‌هاي نيايش خوانده شود. پس از رفع آن بحران، اين حكم همچنان در مراسم‌هاي نيايش يهودي اجرا مي‌شود. تعدد احكام و آيين ديني مي‌تواند دليلي ديگر براي بروز اختلافات درون ديني و بين الادياني شود. آبايي، تقدس بيش از حد متوليان ديني را نامطلوب خواند و گفت: گاهي چنان تقدسي به عالمان ديني داده مي‌شود كه همانند انبياء مصون از خطا فرض مي‌شوند و اشتباهات آنان توجيه مي‌شود. وي همچنين دفاع از مرزهاي ديني اديان را مدنظر قرار داد و اظهار داشت: تا زماني كه معتقد به دفاع از مرزهاي ديني خود باشيم، ناگزير به مقابله با روند جهاني شدن هستيم. جهاني شدن، موجب اختلاط و يكپارچگي عقايد شده و محو عناوين و برچسب‌هاي ديني را دنبال مي‌كند. اين امر، صرف‌نظر از ارزش مثبت يا منفي آن، با مفهوم و رويه اديان سنتي ما در تضاد است. شايد اين نيز يكي ديگر از مباحث مهم گفت‌وگوي ديني باشد.
در ادامه‌ي ميزگرد آيت‌الله دكتر محقق داماد در زمينه روش تعامل ميان اديان اظهار داشت: ما بايد دو مساله حق بودن و حق بر خطا بودن را توجه داشته باشيم. يك وقت بحث مي‌كنيم كه چه چيزي حق است؟ و گاهي هم در اين بحث مي‌كنيم كه هر كس حق بر خطا بودن را دارد. ما بايد چنين حقي را به ديگران بدهيم و با اين وضع است كه نزاع ايجاد نخواهد شد. اگر به اين فكر باشيم كه حق را از ديگران سلب كنيم يا اين‌كه طرف را به سوي خود بكشيم، اين‌جا ابتداي جنگ و نزاع است.
در ادامه مهندس آبايي خاطرنشان كرد: تحقق صلح كامل بين اديان و رفع تمام اختلافات، انتظار حداكثري از گفت‌وگوي ميان اديان است ولي انتظار حداقلي از آن مي‌تواند نفس هم‌نشيني و گفت‌وگو ميان متوليان و متفكران ديني اديان باشد. يكي از معضلات ابتدايي بين‌الادياني، شايعات نادرستي است كه به اديان مختلف نسبت داده مي‌شود. در حالي كه اگر گفت‌وگوي ديني به طور شايسته نهادينه شود، چنين مسايلي رخت برخواهند بست. از طرف ديگر گفت‌وگو مي‌تواند مقدمه‌اي براي رسيدن به جامعه آرماني خالي از هرگونه نزاع باشد. متاسفانه لايه‌هاي ارتودوكسي و خيلي سنتي اديان، هيچ‌گاه حاضر نبوده‌اند در پشت ميز گفت‌وگوي اديان بنشينند و اگر هم به چنين مساله‌اي تن داده‌اند، با روحيه تدافعي يا حداقل موعظه‌گرايانه و ارشادي به چنين امري روي آورده‌اند؛ بنابراين به نظر مي‌رسد كه فرآيند گفت‌وگوي ديني بيشتر توسط اقشار ميانه‌رو و واقع‌گراي اديان صورت گيرد.
دكتر محقق‌داماد در همين زمينه اظهار داشت: ما در طول تاريخ احتجاجات و مناظراتي ميان پيروان اديان داشته‌ايم. اين احتجاجات به منظور غلبه برطرف مقابل و پيروزي برابر بوده است اما مساله گفت‌وگو به معني مصطلح به معني درك طرف مقابل است و سابقه آن‌چناني ندارد. اين نگاه زماني ايجاد شد كه حقوق بشر تدوين و كرامت انساني به عنوان بحثي مطروح در عرصه تحولات جهان مطرح شد كه اين زمان پس از جنگ جهاني بود.
