جام جم را ازچه کسی طلب کنیم ؟

		جام جم را ازچه کسی طلب کنیم ؟

الهام مؤدب
مترجم زبان انگلیسی
پاییز 96

به گذشته سیر می‌کنم زمانی که هواپیما بر زمین نشست تا با کوله‌باری از نخستین تجربه‌ها و خاطرات بسیار زیبای کودکی در کشوری دیگر به میان هموطنان باز گردم. آن زمان پدرم برای ادامه تحصیلات تکمیلی و اخذ دکترا به روسیه رفت و ما نیز به او پیوستیم. یکی از خاطرات زیبایی که بر ذهنم نقش بسته است دیدار چندباره از موزه بسیار زیبای آرمیتاژ به همراه والدین فرهنگ‌دوستم است. همان تجربه زیبا مرا به دیدار از موزه‌های مختلف کشور و دنبال کردن تاریخ پشت سر آن رهنمون کرد.
همان تجربه، انگیزه‌ای بود تا بستری فراهم شود تا کودکان و نوجوان یهودی با دیدار از موزه یهودی و بخش‌های متنوع آن از همان ابتدا با تاریخ دیرپا، فرهنگ، سنت‌ها، هنر، موسیقی چهره‌های شاخص تأثیرگذار جامعه، نحوه تأسیس و گسترش بیمارستان دکتر سپیر و بسیاری از جنبه‌های مختلف از جمله تأثیرپذیری جامعه اکثریت بر اقلیت و بالعکس یهودی آشنا شوند و دغدغه پاسداشت آن را داشته باشند.
شاید هنوز زمان آن نرسیده است و چون گذشته همچنان می‌خوابیم تا در روزگاری بسیار دور نسلی دیگر از خواب دیرباز بیدار شود و والدینی که رویای گشایش موزه را به واقعیت مبدل کردند داستان تلاش‌های خود در راه گشایش و گسترس موزه را برای کودکان خود زمزمه کند. الهام مؤدب

تاریخ هر ملت یا دینی بخش مهمی از فرهنگ آن جامعه را تشکیل می‌دهد. حتی سهم قابل توجهی از آموزه‌های کتاب مقدس یهود (تنخ) با بیان مسائل تاریخی و عبرت‌آموزی از آن‌ها پیوند می‌خورد. بیان تاریخی مسائل با جمع‌آوری و کنار هم قرار دادن رخدادهای وابسته، نتیجه‌گیری از آن مسائل را ساده می‌سازد.
موزه‌ها با فراهم آوردن آثار عینی، مسائل تاریخی را قابل رؤیت ساخته و همگرایی، همراهی و باور آن‌ها را راحت‌تر می‌سازد که «شنیدن کی بود مانند دیدن» .
با قدمت حضور یهودیان در ایران و تاریخ 2700 ساله همنشینی و همزیستی ایشان با سایر اقوام و ادیان در این مرز و بوم می‌تواند دست‌مایه مناسبی جهت تلاش برای حفظ آثار باقیمانده و گردآوری آنها در موزه‌ای در حد بضاعت برای بهره‌برداری بهتر و انتقال به نسل آینده باشد، که همت و سعی کلیه همکیشان و هموطنان و مسئولان را می‌طلبد.
حاخام دکتر یونس حمامی لاله‌زار
وقتی برای تهیه‌ی این مطلب در صفحه اول سایت موزه یهودیان نیویورک، دیوار کنیسای اصفهان نظرم را جلب کرد و سپس سایر آثار یهودیان ایران را یافتم، مانند مشاهده بسیاری از آثار این مرز و بوم در موزه‌های جهان به‌ویژه لوور فرانسه، بسیار افسوس خوردم. خوشبختانه می‌توان در موزه‌های داخل کشور بخشی از میراث تاریخی ایران را با افتخار و سربلندی یافت. ولی متاسفانه با 2700 سال قدمت یهودیان در ایران، شاهد هیچ موزه و اثری نیستیم .
اما کمی بعد، از طرفی خوشحال شدم که آن‌ها را در حراج‌های جهانی مجموعه‌داران نیافتم و در این موزه و یا موزه‌های مشابه با چنین آثاری، هنر، سنت، فرهنگ و تاریخ غنی ملی و مذهبی یهودیان ایران، حفظ و به فرهنگ و تاریخ دوستان جهان معرفی می‌شود. شاید این امر تلنگری به همه ما باشد تا جام‌جم را از خود طلب کنیم .
یهودیان ایران در طول تاریخ، فراز و نشیب-های بسیاری را پشت سر گذاشته‌اند و در دهه‌های اخیر با مهاجرت‌های گسترده روبرو بودند، اما هم‌چنان یهودی ایرانی، باقی مانده‌اند. پس معرفی فرهنگ، تاریخ و پیشینه بلند مدت این حضور در کنار سایر هموطنان ایرانی، همکاری همه افراد را می‌طلبد. همان‌طوری که در مطلب زیر آمده است خوشبختانه خانواده رخسار از هموطنان ایرانی به‌جای فروش میراث تاریخی یهودیان ایران به مجموعه‌داران جــهانی و خریداران عتیـقه، آن‌ها را به یاد ابراهیـم رخسار به موزه یهودیان نیویورک اهدا کردند.
در تاسیس و گسترش موزه یهودیان نیویورک، یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های یهودیان جهان، در وهله اول نقش و اهمیت افراد فرهنگ‌دوست و خیر، و در مرحله بعد نقش مسئولین و دست‌اندرکاران متعهد، تخصیص بودجه در اجرا و پیشبرد اهداف آنان، مشاهده می‌شود. خوشبختانه یهودیان کشورهای مختلف نیز به یاد عزیزان خود در حد توانشان با اهدا آثار کشور و یا میراث خانواده‌شان سهم اندک خود را در گسترش موزه ادا کردند. دکترجی هری فردمن نیز با اهدا میراث کشورهای مختلف از جمله ایران به موزه نیویورک به خوبی دین خود را ادا نموده است .
موزه یهودیان نیویورک (قسمت اول)
موزه یهودیان نیویورک یکی از موزه‌های مهم جهان است که با ارائه 30000 قلم از اشیا یهودیان به معرفی فرهنگ، هویت و هنر یهودیان جهان می‌پردازد. این موزه یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های یهودیان جهان و نخستین موزه از این نوع در آمریکا است. در سال 1904 قاضی سلز برگ با اهدا مجموعه‌ای از آثار هنری از مراسم مختلف، عکس و کتب یهودیت به دانشکده الهیات یهود، پیشنهاد tتاسیس موزه را داد. در همان سال در کتابخانه آن دانشکده موزه تاسیس شد. سپس به-تدریج با اهدا و خرید مجموعه‌های مختلف، این موزه به بزرگ‌ترین موزه از نوع خود تبدیل شد.
در سال 1944، فریدا شیف واربورگ، وکیل و بیوه بازرگان برجسته و خیر فلیکس واربورگ، ملک خانوادگی خود را برای توسعه موزه اهدا کرد. ساختمان در سال 1908 ساخته شده بود و از سال 1947 به موزه اختصاص داده شد.
در سال 1959 یک مجسمه در کنار ساختمان نصب شد و ساختمان آلبرت ال در سال 1963 برای ارائه فضای نمایشگاهی و برنامه‌ها به آن اضافه شد. در سال 1990، نوسازی و پروژه بزرگ با اهداف زیر آغاز و در سال 1993کامل شد:
گسترش فضای گالری موزه، ایجاد فضای جدید برای برنامه های آموزشی، بهبود چشمگیر امکانات عمومی ، افزودن یک نمایشگاه در دو طبقه با نام «فرهنگ و تداوم سفر یهودی ». در این نمایشگاه با ارائه آثار هنری داستان فرهنگ و هویت یهودیت به تصویر کشیده می‌شود. در حال حاضر موزه شامل نمایشگاه‌های بین‌المللی متنوع و چشمگیری می‌باشد. مجموعه‌ای از 30،000 اثر عتیقه، آثار نقاشی، مجسمه‌سازی، عکس، رسانه‌ها، آثار باستانی و اشیاء تشریفاتی به‌چشم می‌خورد.
برنامه‌های آموزشی این موزه شامل سخنرانی، گفتگو، هنرهای دستی در خدمت طیف گسترده‌ای از مخاطبان نوجوانان، دانش‌آموزان، دانشجویان، خانواده‌ها از سنین مختلف است.

مطلب مرتبط
مقاله دکتر مره صدق در مورد ضرورت وجود موزه کلمیان ایران
(موزه یهودیان در لندن)

موزه یهودیان در نیویورک:
بخش یهودیان ایران
بخش یهودیان عراق
بخش یهودیان عثمانی یا ترکیه
بخش یهودیان چین
بخش بهودیان آمریکا
بخش یهودیان روسیه

آرشیو رادیو و تلویزیون
در این بخش 4000 عنوان از مطالبی که رادیو و تلویزیون آمریکا در خصوص فرهنگ یهودیت از سال 1930 تا اوایل قرن 21 پخش نموده است به‌طور کامل ارائه شده است.

بخش آثار ایران
عکس1
بخشی از دیوار کاشی‌کاری کنیسا اصفهان قرن 16 میلادی ابعاد4‏/11× 7‏/459 × 4‏/265 سانتیمتر
بر روی دیوار قید شده است «این دروازه‌ای برای خداوند است، صالح باید وارد آن شود» (مزامیر 118: 20). (این متن در بسیاری از پرده‌های تورات یافت می‌شود.)
«من با عشق تو، وارد خانه‌ات می‌شوم؛ به معبد مقدس احترام می‌گذارم» (مزامیر 5: 8).
اندازه دیوار نشان می‌دهد که کنیسا نسبتا بزرگ بوده است. دلایل متعددی حاکی از آن است که احتمالا این دیوار به کنیسایی در اصفهان تعلق دارد. زیرا شمار یهودیان اصفهان در قرن شانزدهم، در زمان ساخت دیوار افزایش یافته است. اما بعدها جمعیت آنان در پی آزار و اذیت، در قرن هفدهم کاهش یافت. این شهر مرکز چنین کاشی‌کاری است و دکوراسیون مشابه آن در بسیاری از ساختمان‌های عمومی یافت می‌شود. علاوه بر این، خریدار آن را در اصفهان تهیه کرده است. این دیوار تلفیقی از سنت اسلامی ایرانی با دکوراسیون معماری یهودی می‌باشد.

عکس2
عقدنامه (یزد 1864 م.)
در کشورهای خاور نزدیک، عقدنامه‌های متأثر از هنر اسلامی، فاقد تزیینات بود. در حالی که ایران مهم‌ترین مرکز تزیینات عقدنامه در دنیای اسلام بود.

عکس3
عقدنامه (کردستان سال 1848)، اهدایی روت .اگیلدسگیم
سند ازدواج یهودی سنندجی با یکی از اقوام از اصفهان

عکس4
عقدنامه (اصفهان)، کار موشه پسر یوشع، سال 1875. اهدایی دکترجی هری فردمن

عکس5
عقدنامه (دماوند 1870)، اهدایی امان‌الله رخسار، یادبود ابراهیم خلیل رخسار
در سال1871 به‌دنبال قحطی شدید در دماوند شمار یهودیان به‌شدت کاهش یافت. اهمیت این عقدنامه در آن است که در سال 1885 زمانی که شمار یهودیان دماوند کاهش یافت متن زیر به آن اضافه شده است و به اختلاف بین زوج و حل و فصل آن اشاره می‌شود. مرد در تهران با همسر دوم ازدواج کرده و به حنا همسر اول10 تومان پرداخت کرده است.
عروس : حنا دختر الیاهو کاشی
داماد :آقا بابا موسوم به متتیا پسر اسحاق مورودی شاهدان :اوراهام پسر نیسان اسحاق پسر دمکانی

عکس :6
عقدنامه (دماوند 1898) اهدایی امان‌الله رخسار
این سند ازدواج نمونه ابتدایی از عقدنامه دفترچه‌ای می‌باشد که احتمالا از عقدنامه مسلمانان الهام گرفته شده است و در ابتدای قرن بیستم در میان یهودیان تهران محبوبیت یافت.
عروس: استر، دختر سلیمان
داماد: اهرون پسر آ. بابا
شاهدان: ابراهیم مِنَحِم، مردخای پسر رافائل، پینحاس پسر الیاهو

عکس7 :
ریمونیم (1862) اهدایی دکتر جی هری فردمن

عکس8 :
لباس عروسی زری‌دوزی از اصفهان80- 1875
در قسمت کمر به عبری نوشته شده است: اهدایی توسط آقای یوسف پسر یادگار خداوند حافظ و نگهدار او باشد. این متن نشان می‌دهد که لباس به سازمانی اهدا شده تا به‌دفعات از آن استفاده کنند.

عکس9:
قالیچه دیواری ابریشم هارون( اهرون با لباس مقدس) 1930 م. کردستان اهدایی دکترجی هری فردمن
روی آن آیه‌ای از تورات آمده است «برای اهرون لباس مقدس تهیه کنید که باعت افتخار است.»

عکس10:
قالیچه دیواری پشم و ابریشم تبریز1930
اهدایی دکترجی هری فردمن
تاج تورا در بالای قالیچه قرار دارد. در قسمت مرکزی، اعداد 1 تا 10 به عبری نوشته شده است. در آن قید شده اهدایی آشر رزند پسر بن دانیل بن ابراهیم باسانی، در سمت راست، عکس حضرت موسی با 2 لوح 10 فرمان قرار دارد در بالای آن آمده است: «بر زبان من ستایش خداوند جاری است . در زیر آمده است بشنو اسرائیل، خداوند خدای ما یکتا است.»
در سمت چپ عکس هارون ( اهرون ) است. در بالا نام 12 اسباط با پرچم می‌باشد.

عکس11
عصای الیاهو (اواخر قرن 19) اهدایی منا رخساره یادبود ابراهیم خلیل رخسار.
این عصا در مراسم میلاکنان (ختنه‌سوران ) خانواده رخسار کنار صندلی الیاهو قرار می‌گرفت. این سنت در بین یهودیان افغانستان و ایران مرسوم است و معتقدند عصا نماد محافظت و شفا است.

عکس12
رومیزی مخصوص شبات و اعیاد (1945-1963)
اهدایی دکتر جی هری فردمن .
عباراتی از سفر شموت (خروج)
بر روی آن درج شده است.

عکس13
ظرف نقره نگهداری بالنگ اوایل قرن20
اهدایی منا رخساره یادبود ابراهیم خلیل رخسار .

عکس14
عکسی از فیلم رامین فراهانی درباره یهودیان ایران پس از انقلاب که در فستیوال فیلم یهودیان در سال 2006 در این موزه نمایش درآمد. او با تمرکز بر یهودیان تهران، اصفهان و شیراز تبعیضات و جنبه‌های مثبت جامعه ایران و دوستی بین دو خانواده مذهبی یهودی و مسلمان را نشان می‌دهد.

عکس15
پنل چوبی با نوشته‌های عبری
اواخر قرن 19 اوایل قرن بیستم اهدایی دکترجی هری فردمن.

بخش عراق
عکس16
شمعدان حنوکا (بغداد)، از جنس آلیاژ،
مس قرن 19 و اوایل قرن 20، امپراطوری عثمانی
اهدایی دکتر هری فردمن

این شمعدان تغییر شرایط سیاسی و اقتصادی را نشان می دهد. در سال 1917 حکومت عثمانی در عراق به بریتانیا منتقل و در نهایت عراق در سال1932 مستقل شد. همه شمعدان‌های دوره عثمانی، دیوار آویزان و دارای نمادهای جهان اسلام بودند. ستارگان بر روی هلال ماه این شمعدان، نشانه یکی از مهم‌ترین نمادهای اسلامی امپراتوری است. پرندگان نماد مذهبی می‌باشد. طاووس‌ها نشانه ارتباط با اسلام در نور است. بسیاری از شمعدان‌های عراقی از این نوع، دستان بلند را نشان می‌دهد که در هر دو فرهنگ یهودیت و اسلام، نماد قدرت و محافظت است. هشت حلقه در این شمعدان هر کدام با طاووس تزئین شده است .

عکس17
گل سینه طلا؛ با نگین الماس (بغداد)، سال 1912، امپراطوری عثمانی در خاورمیانه، نامزد سینی پر از شیرینی و هدایای گرانبها برای عروس می‌فرستاد. اهدا جواهرات که نشانه تایید نامزدی است ، سابقه طولانی در سنت یهودیان دارد.

عکس18
طومار استر (عراق، احتمالا کردستان عراق)
اواخر قرن 19، اهدایی دکتر جی هری فردمن

عکس19
روتختی نفره و طلا دوزی جهیزیه (1925)، بغداد، اهدایی راشل وویکتور میر

بخش ترکیه ، دولت عثمانی:

عکس20
بقچه حمام و میقوه عروس از جنس مخمل ابریشم دوزی اواخر قرن 19، ازمیر، اهدایی جین تاپلی و دکتر جیهری فردن ولد . این بقچه بخشی از جهیزیه مادر جین است که درازمیر زندگی می کرد .
بقچه به عروس جهت حمل وسایل کوچک به میقوه داده می شد.

عکس 21
لباس عروس مخمل ابریشم دوزی طرح درخت زندگی،
نیمه دوم قرن 19، اهدایی دورا متزسو عراق امپراطور عثمانی

عکس22
قالیچه پرده تورا، آنتالیا، امپراتوری عثمانی،
(اواخر قرن 19 - اوایل قرن 20)
اهدایی دکتر جیهری فردمن بر روی آن ده فرمان نوشته است.

عکس23
قالیچه پرده تورا، گوردس ترکیه، اواخر قرن18 - اوایل قرن 19، اهدایی دکتر جی هری فردمن
بر روی آن نوشته این دروازه‌ای است که صالحان وارد آن می شوند.

عکس24
ظروف شستشو دست برای پسح
عکس پرده سوکا، قرن 18، ازمیر

عکس25
کلاه کودک، قرن 19، دولت عثمانی، اهدایی دکتر جی هری فردمن

عکس26
شمعدان نقره حنوکا، دولت عثمانی، اوایل قرن 19، اهدایی ولف ولفینسون

روسیه
نودار دیندویژیوی عکاس یهودی است که طی سال های 1978 تا 1980 مخقیانه در جستجوی ردپای زندگی و فرهنگ غنی یهودیان به اتحاد جماهیر شوروی سابق سفر کرد.
او می گوید: پدر بزرگم حاخام و پژوهشگر برجسته بود. اولین درس ها را از او آموختم. پدرم وکیل برجسته ای بود. زمانی که بسیاری از روشنفکران شوروی طرفدار مارکسیسم بودند، او اعتقاد داشت کنارگذاشتن سنت های مذهبی به پیشرفت عدالت و سوسیالیست جدید منجر می شود. من همیشه بین این دو دیدگاه متفاوت نسبت به مذهب و مکتب مارکسیسم سرگردان بودم و متناوبا به سمت دیدگاه پدرم جذب می شدم و از یهودیت فاصله می گرفتم .
در طول سفر به شوروی پاسخ پرسش هایم را یافتم. اکنون برایم یهودی بودن فراتر از مرز ملیت و اقلیت بودن است. من در عکس هایم زندگی اکتر یهودیان شوروی سابق را به تصویر کشیدم. آنان با وجود مشکلات و تهدیدات حاکم، برای حفظ میرات مذهبی و فرهنگی یهودیت تلاش کردند. هر چه بیشتر سفر می کردم اشتیاقم برای به تصویر کشیدن زندگی کسانی که برای حفظ فرهنگ یهودیت تلاش می کردند بیشتر می شد.

حاخام کراسنایا اسلوبدا

مصا پزی در تفلیس

برمیصوا (جشن تکلیف) در تفلیس

خانواده یهودی ماهاچ کالا

فروشنده یهودی در بخارا

چین
عکس های زیر به آتار آرتور روتستین که یکی از پیشگامان به نام عکاسی خبری است اختصاص دارد. او در سال 1915 میلادی در یک خانواده یهودی مهاجر در نیویورک به دنیا آمد و در سال 1985 در گذشت .
عکس های زیر به آتار آرتور روتستین که یکی از پیشگامان به نام عکاسی خبری است اختصاص دارد. او در سال 1915 میلادی در یک خانواده یهودی مهاجر در نیویورک به دنیا آمد و در سال 1985 در گذشت .
بیش از 50 نفر در اتافی که فقط برای کمتر از یک سوم آن تعداد مناسب بود ساکن بودند. زنان و مردان جداگانه در کمپ زندگی می کردند. سازمان ملل متحد برای آنان غذا، پوشاک و دارو تهیه می کرد.

اردوگاه هنگکیو در شانگهای- مختص مهاجران یهودی اروپایی هولوکاست 1946

پناهندگانی که اسامی بازماندگان جنگ را نگاه می کنند (شانگهای)

اردوگاه هنگکیو در شانگهای (1946)

عقدنامه یهودی چینی (1946)

در سال 1946 پزشکان پناهنده فعالیت خود را در شانگهای آغاز کردند. بیمارستانی را در هنگکیو راه اندازی و خدمات رایگان ارائه می کردند. سازمان ملل تجهیزات پزشکی را در اختیار آنان می‌ گذاشت .

در سال 1946 پزشکان پناهنده فعالیت خود را در شانگهای آغاز کردند. بیمارستانی را در هنگکیو راه‌ اندازی و خدمات رایگان ارائه می کردند. سازمان ملل تجهیزات پزشکی را در اختیار آنان می گذاشت .

آمریکا
عکس های زیر به آرنولد ایگل عکاس یهودی مجاری-آمریکایی ( 1909 – 1992) اختصاص دارد.