مهندس مهران ملک
کارشناس معماری
زمستان 98
کنیسای ملاحنینا (محلّه) (بخش پایانی)
وضعیت
کنیسا پس از درگذشت ملاحنینا
مدت‌ها پس از درگذشت مرحوم ملاحنینا (بانی کنیسای ملاحنینا- محله) افراد سرشناس
و خیراندیش کلیمی تصمیماتی اتخاذ نمودند تا کنیسای مذکور بیش از پیش و بهتر از
گذشته به حیات خود ادامه دهد. حتی پس از تأسیس کنیسای حئیم در اوایل دهه 1290 شمسی
نیز به بعد، عده بسیاری از تجار، اطباء و معلمین سرشناس مدارس آلیانس و اتحاد نیز
از ادامه فعالیت کنیسای ملاحنینا حمایت کردند.
بافت سنتی و تاریخی محدوده کنیسا
محدوده‌ای که کنیسای ملاحنینا در آن احداث شده بود یکی از
سنتی‌ترین و قدیمی‌ترین مناطق و محله‌ها در بافت قدیمی و کهن ارگ قدیم تهران آن
زمان بود. گفته می‌شود کوچه‌ای که کنیسا در آن احداث شده بود در محله-ای بسیار
قدیمی به نام «سرچَمبَک» که بعدها به‌نام سرجنبونک معروف شد قرار داشت و آن کوچه
بعدها نیز به نام‌های کوچه تقوی (شهید مرادی فعلی) تغییر نام داد. کنیسای ملاحنینا
در نزد ساکنین ادیان دیگر محله مذکور نیز از احترام خاصی برخوردار بوده است.
تغییر وضعیت کوچه سرجنبونک
تحقیقات محلی حاکی از آن است که کوچه (تقوی - شهید مرادی فعلی) در محله قدیمی
سرچمبک تا حدود نیمه اول دهه 1300 خورشیدی به شکل بن بست واقع بوده است و در طرفین
بن بست دو باب انبار مربوط به مغازه‌های سر کوچه‌ی مذکور وجود داشته است. قابل ذکر
است که تشکیلات آن روزگار بلدیه تهران (شهرداری) به صورت امروزی نبوده است و اهالی
داخل کوچه تقوی از پشت
بن‌بست جهت کسب و کار و رفت و آمد به خیابان سیروس (مصطفی خمینی) دچار مشکلات
عدیده‌ای بودند چون هر روز صبح می‌بایست از سمت شرق به خیابان خیام راه می‌یافتند و
مسیر زیادی را طی می‌کردند و مجدداً باز می‌گشتند. نهایتاً کار به‌جایی رسید که از
طریق امام جماعت مسجد محّله چهار راه سیروس، استشهادنامه‌ای تنظیم شد و به امضاء
عده کثیری از اهالی محلۀ سرچمبک و اطراف رسید و به اداره بلدیه وقت برده شد و حدود
6 الی 7 ماه طول کشید تا به مرحله انجام برسد. دو باب انباری مربوط به مغازه‌های
سرکوچه تقوی توسط بلدیه خریداری، تخریب و بن‌بست مذکور در نیمه دوم سال 1306
خورشیدی از حالت بن‌بست خارج و به کوچه تبدیل شد.
با توجه به این که زمین کانون خیرخواه (درمانگاه دکتر سپیر) و کنیسای قدیم ملاحنینا
در مجاورت یکدیگر در انتهای بن‌بست واقع گردیده بودند این قضیه باعث شد تا این دو
ملک از یکدیگر منفصل گردیده و در مجاورت یکدیگر واقع شوند.
ارتباط سرنوشت کنیسای ملاحنینا و بیمارستان سپیر
در اواخر اردیبهشت ماه 1321 شمسی، جمعی از خیرین و معتمدین جامعه یهودی ایران
با کمک چند نفر پزشک یهودی متعهد از جمله دکتر رحیم کهن، دکتر اخترزاد و شادروان
دکتر روح‌الله سپیر که از فارغ‌التحصیلان ممتاز رشته پزشکی دانشکده پزشکی دانشگاه
تهران بود، درمانگاه کوچکی در قسمت حیاط کنیسای ملاحنینا در ضلع شرقی محلۀ سنتی
کلیمیان تهران در بخش عودلاجان و در حاشیه خیابان سیروس (مصطفی خمینی فعلی) که به
تازگی احداث شده بود برپا نمودند.
اولین کلنگ ساختمان درمانگاه کانون خیرخواه در محل کنیسای ملاحنینا (در زمین مجاور
کنیسا) که توسط شخصی بنام فرانک عینی در اختیار کانون خیرخواه گذاشته شده بود بر
زمین زده شد (لازم به ذکر است که ملک کنیسای ملاحنینای قدیم در حال حاضر قسمت
اورژانس بیمارستان دکتر سپیر فعلی می‌باشد).
دکتر روح‌الله سپیر، مشهور در درمانگاه - محبوب در کنیسا
در مدت کوتاهی که دکتر سپیر در درمانگاه کانون خیرخواه فعالیت می‌کرد، در
زمان‌های انجام فریضه‌ی نماز (تفیلا) نیز در اکثر اوقات، در کنیسای ملاحنینا حضور
می‌یافت و به عنوان شالیح صیبور (پیشنماز) انجام وظیفه می‌نمود. این موضوع باعث شده
بود که در میان جماعت کنیسا و اعضای درمانگاه از محبوبیت خاصی برخوردار گردد.
دکتر روح‌الله سپیر در حدود یکسال فعالیت صادقانه و خدمت رسانی پزشکی و درمانی به
جامعه کلیمیان آن زمان، متأسفانه با همه‌گیر شدن بیماری تیفوس در اوایل سال 1322 در
محله کلیمیان تهران (منطقه سیروس)، دچار بیماری شد و در 16 اردیبهشت ماه 1322 شمسی
(مطابق با اول ماه ایار عبری) بدرود حیات گفت. روانش شاد باد.
نقش خانواده‌ی درخشان (خادمین کنیسای ملا حنینا)
از ابتدای دهه 1330 خورشیدی، شخصی از بزرگ خاندان درخشان به نام یوسف درخشان،
تولیت کنیسای ملا حنینا را به‌عهده داشت که در تاریخ 20 آذرماه 1373 خورشیدی درگذشت
و از آن تاریخ تا به حال برادر وی (نورالله درخشان) به همراه خانواده و فرزندان خود
مسئولیت و خدمتگزاری کنیسا را برعهده دارد. امید که جامعه‌ی کلیمیان بیش از پیش
نگاهبان کنیسای ملاحنینا (این میراث کهن جامعۀ کلیمیان) باشد.
یادی از زحمتکشان و افراد خدمتگزار کنیسای ملا حنینا و بیمارستان کانون خیرخواه
(دکتر سپیر)
استاد عزیزاله بنایان معمار- روح الله رخسار- حبیب الها میکائیل- یوسف درخشان -
شکرالله ایمره - حبیب الله درویش پور- دائی یعقوب مصابند - خلیل دردشتی - دکتر یوسف
پیروزیان - الیاس اسحاقیان - حاج حزقیا نهورایی - حاج یشوعا یادگار - دکتر شکر الله
مطلوبیان - دکتر ناصر اخترزاد - دکتر رحیم کهن - شعبان شمس – دکتر روح الله سپیر -
مهندس بنجامین نهورائی - اختر شیرازی - لقمان میکائیل - نعمت الله گبای - شکرالله
شناسا و افراد دیگری که در این مقال نمی‌گنجند.
پایان سخن
در پایان تشکر و سپاس فراوان از تمامی عزیزانی که در نگارش و ثبت این مقاله
یاریگر بنده بوده‌اند: هارون یشایایی- دکتر سلیمان کهن صدق - خانواده درخشان-
نورالله درخشان (تولیت کنیسای ملاحنینا) - سامان درخشان و با تشکر فراوان از کسبه
بازار فرش ابریشم (چهارراه سیروس)
منابع
1. گزارش یک دوران (هارون یشایایی)
2. محله کلیمیان تهران ( ناصر تکمیل همایون)
3. تقویم چهارگانه ادیان توحیدی (دکتر سلیمان‌کهن صدق)
مقاله های مربوط:
