دکتر ژان پـایـاب
آذر 1393
مقدمه
منطقه
آمریکای لاتین از جمله مناطقی است که همواره در معرض تهاجم بیگانگان قرار داشته
است. این منطقه‌ها بارها و بارها توسط استعمارگران مورد حمله قرار گرفته، تسخیر شده
و دست به دست گردیده است. پرتغال، هلند و اسپانیا از جمله استعمارگرانی بوده‌اند که
هر یک به نوبه خود بر بخش‌هایی از این منطقه تسلط یافته و به غارت و استثمار آن
پرداخته‌اند. استعمارگران در راستای دستیابی به اهداف خود همواره تأثیراتی را در
زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بر این مناطق گذاشته‌اند. تحمیل زبان و
فرهنگ، شیوه کار و تولید اقتصادی و حکومت‌داری و نظام سیاسی، همگی از جمله تأثیراتی
بوده که تاکنون بر جای مانده‌اند. آنها هر عاملی را که مانع دستیابی به اهدافشان
می‌گردید از سر راه خود برمی‌داشتند و در صورت جدی بودن موانع به شدت آنها را سرکوب
می‌کردند. نحوه تعامل و سیاستگذاری‌های استعمارگران در جهت‌دهی گروه‌ها و ساکنان آن
مرز و بوم نقش مهم و اساسی داشته است. به طور مثال و همان‌طور که در همین مقاله
خواهد آمد، سخت‌گیری‌هایی که علیه برخی اقلیت‌های قومی و نژادی می‌گردید در
جابه‌جایی و مهاجرت و شیوه زندگی آنها تأثیرگذار بوده است. تجمع برخی اقلیت‌ها و
گروه‌ها در مکان‌هایی خاص یا خالی بودن مکان‌هایی دیگر از آن اقلیت‌ها، توجه به نوع
خاصی از مبادلات اقتصادی و تجاری، تبحر در برخی حرفه‌ها و مشاغل خاص، چیرگی و نفوذ
در راهیابی به برخی مناصب و مسئولیت‌های دولتی همگی حاکی از شرایط خاصی است که
سیاستگذاری‌های استعمارگران در جهت‌دهی آن تأثیر مستقیم و یا غیرمستقیم داشته است.
در همین راستا مهاجرت یهودیان از اروپا به آمریکای لاتین و به ویژه کشور برزیل و
نوع برخورد استعمارگران با آنها نیز در شکل‌دهی و سازماندهی این اقلیت دینی در این
منطقه و این کشور بسیار تأثیرگذار بوده است. در این مقاله سعی می‌شود حتی‌الامکان و
به طور اجمال تاریخچه پیدایش یهودیان در برزیل و نحوه سازماندهی آنها را در این
کشور مورد مطالعه قرار دهیم. پرواضح است که شناخت تاریخچه و ویژگی‌های این اقلیت در
برزیل خواهد توانست ما را هر چه بیشتر با این اقلیت دینی در این کشور و این منطقه و
پیوند آن با سایر مجامع و مراکز یهودی آشنا سازد.
تاریخچه :
مورخان
یهودی مدعی هستند که اولین حضور یهودیان در برزیل به دوران دریانوردی کریستوف
کلمب[1] باز می‌گردد. آنها می‌گویند گاسپر دو گاما[2] که دریاسالار پرتقالی پدرو
الوارز کابرال[3] را در سفر به برزیل در سال 1500 همراهی کرده، یهودی بوده است. در
سال 1497 که یهودیان پرتقالی مورد بازجویی و شکنجه قرار گرفتند و به تدریج به فکر
مهاجرت به نقاط مختلف از جمله برزیل در آمریکای لاتین که تازه کشف شده بود،
افتادند. آنها در ابتدا به عنوان مسیحی و یهودیان مسیحی شده وارد کشور برزیل شدند،
اگرچه در واقع به طور سری و مخفیانه از آیین یهود پیروی می‌کردند. در سال 1624
نیروهای هلند وارد بخش‌هایی از شمال شرقی برزیل شدند و آنجا را به تسخیر خود
درآوردند. هلندی‌ها به نسبت پرتقالی‌ها از تسامح و تساهل بیشتری در برخورد با مذاهب
مختلف برخوردار بودند لذا همین امر سبب گردید تا یهودیان در انجام مراسم مذهبی خود
آزاد باشند. در سال 1636 یهودیان ساکن در برزیل از فرصت به دست آمده استفاده کردند
و اولین کنیسا را به نام کاهال زور[4] در رسیف[5] که مرکز و پایتخت هلندی‌ها در
برزیل بود برپا کردند. در این شرایط یهودیان در زمینه‌های مختلف اقتصادی رشد و
پیشرفت نسبتاً خوبی به دست آوردند. در سال 1642 حاخام اسحاق ابو آب دافونسکا[6]
برای ترویج دین یهود و شکوفا کردن و رونق بخشیدن به کنیسای کاهال زور به برزیل آمد
که البته پس از مدتی به دنبال اشغال برزیل توسط پرتغالی‌ها، به پرتغال فرستاده شد و
در همان جا به جرم تبلیغ دین یهودیت محکوم به مرگ شد. جمعیت یهودیان در سال 1645
حدود 1500 نفر تخمین زده می‌شود. لیکن گفته می‌شود آزار و اذیت یهودیان در کشورهای
اروپایی و به ویژه کشور پرتغال سبب گردید که مهاجرت‌های دیگری نیز صورت بگیرد. در
سال 1654 نیروهای پرتغالی در جنگ خود با هلندی‌ها پس از 9 سال به پیروزی رسیدند.
سلطه پرتغالی‌ها با آزار و اذیت یهودیان در برزیل همراه بود که همین امر سبب گردید
تا عده‌ای به نیویورک، برخی به کوراکائو[7] و برخی نیز به اروپا مهاجرت کنند. برخی
که توانایی مهاجرت نداشتند کشته شدند و بقیه نیز به طور مخفیانه به آیین خود وفادار
ماندند.
پرتغالی‌ها در سال 1655 کنیسای معروف یهودیان (کاهال زور) را که سمبل یهودیان برزیل
بود تعطیل کردند. آزار و اذیت یهودیان در سال 1773 به دنبال لغو تبعیض علیه یهودیان
در برزیل توسط پادشاهی پرتغال خاتمه یافت و دوره‌ای از رشد و شکوفایی را برای آنها
به ارمغان آورد.
تقریباً 50 سال پس از لغو تبعیض علیه یهودیان، یعنی سال 1822، برزیل از دست
استعمارگران پرتقالی رهایی یافت و همین امر سبب گردید تا بسیاری از یهودیان به
برزیل بازگشته و جامعه یهودیان برزیل را مجدداً سازماندهی کنند. در زمان جنگ جهانی
اول جمعیت یهودیان برزیل چیزی حدود 7 هزار نفر بود. در این بین یهودیان توانستند یک
مدرسه یهودی و یک روزنامه به زبان ییدیش به نام دی منشایت[8] منتشر کنند.
در سال 1920 حدودد 30 هزار یهودی اروپای غربی به برزیل آمدند. در سال 1929 نیز حدود
27 مدرسه یهودی ایجاد گردید. علی‌رغم ممنوعیت مهاجرت یهودیان به برزیل در دهه 1930
حدود 500/17 یهودی دیگر نیز وارد برزیل شدند. در سال 1928 مقامات برزیلی یکسری
محدودیت‌هایی را بر سر راه فعالیت‌های یهودیان ایجاد کردند؛ آنها روزنامه ییدیش
زبان در برخی از سازمان‌های یهودی، چه سکولار و چه مذهبی را تعطیل کردند. در پی این
امر موجی از مخالفت با یهود در برزیل ایجاد گردید که با پخش نسخه‌هایی از
پروتکل‌های رهبران یهود[9] تشدید شد. در سال 1945 دولت برزیل در قبال یهودیان تساهل
بیشتری از خود نشان داد تا آنجا که به آنها اجازه فعالیت مجدد داد. در سال 1950 نیز
چیزی در حدود 3500 نفر از یهودیان آفریقای شمالی وارد برزیل شدند. پس از مهاجرت‌های
جزیی دیگر و به دنبال رشد و شکوفایی جامعه یهودیان در برزیل امروزه جمعیت آنها
افزایش یافته است.
جمعیت‌شناسی
:
جمعیت یهودی کشور برزیل چیزی در حدود 130 هزار نفر تخمین زده می‌شود. این کشور به
لحاظ تعداد یهودی ساکن در آن در مقام نهم و پس از کشورهای ایالات متحده آمریکا،
فرانسه، روسیه، اوکراین، کانادا، بریتانیا و آرژانتین قرار دارد. شبیه تمامی
کشورهای دیگر که یهودیان را در خود جای داده است، در کشور برزیل نیز طیف مختلفی از
یهودیان به لحاظ مذهبی وجود دارند. در این طیف یهودیان لیبرال، ارتدوکس، سفاردی و
اشکنازی دیده می‌شوند. بیشتر یهودیان این کشور از اشکنازی‌ها هستند که عمدتاً در دو
شهر بزرگ سائوپائولو و ریودوژانیرو تمرکز یافته‌اند. تعداد یهودیان شهر سائوپائولو
چیزی در حدود 60 هزار نفر و شهر ریودوژانیرو حدود 40 هزار نفر می‌باشند. بقیه جمعیت
130 هزار نفری یهودیان در اجتماعات کوچک‌تری در شهرهایی همچون باهیا[10] ، بلم[11]
، مانوس[12] ، پورتوآلگرا[13] و رسیف[14] و سایر مناطق زندگی می‌کنند.
سازمان‌ها و نهادها :
برزیل کشوری است که به صورت فدرالی اداره می‌گردد. یهودیان در هر 12 ایالت برزیل یک
سازمان یهودی ایجاد کرده‌اند. هر ایالت به سایر سازمان‌ها و نهادهای یهودی، از طریق
یک سازمان اصلی و مرکزی به عنوان کنفدراسیون یهودیان برزیل[15] متصل می‌گردد. در
واقع کنفدراسیون یهودیان برزیل هماهنگ‌کننده و حلقه مرکزی سازمان‌های یهودی در
جامعه برزیل می‌باشد. این سازمان که در سال 1951 تاسیس گردیده در هر 12 ایالت برزیل
شعبه دارد و در مجموع قریب به 200 سازمان یهودی را تحت چتر حمایتی خود قرار می‌دهد.
هدف تمامی این سازمان‌ها ارتقاء فعالیت‌های یهودی در جامعه برزیل می‌باشد. آموزش،
فرهنگ، فعالیت‌های خیریه و سایر فعالیت‌های یهودیان بیشتر در کلوپ‌های ویژه یهودیان
که به طور انحصاری در اختیار خود آنها می‌باشد، انجام می‌پذیرد. همه سازمان‌های
بزرگ یهودی و بین‌المللی در برزیل نیز حضور فعال دارند.
در جامعه برزیل بالغ بر 40 کنیسه فعال و چندین سوپرمارکت و رستوران با غذاهای کاشر
وجود دارد. مناطقی که جمعیت زیادی از یهودیان را در خود جای داده، دارای یک سری
سازمان‌های رفاهی و بیمارستان‌ها برای حفظ و کنترل سلامتی و رفاه اعضای خود
می‌باشند. بیمارستان یهودیان آلبرت انیشتین[16]، که توسط جامعه یهودیان سائوپائولو
حمایت می‌شود، از جمله بهترین نمونه‌های این مراکز محسوب می‌گردد. شهر ریودوژانیرو
دارای حوزه ویژه‌ای مربوط به یهودیان است که اطلاعات و مدارک مهمی را از فرهنگ
یهودیان برزیل در خود جای داده است.
فرهنگ
و آموزش :
آموزش یهودیان در برزیل توسط موسسه ملی آموزش و فرهنگ یهودی[17] سازماندهی می‌گردد.
این موسسه در هر ایالت یک کمیته دارد که آن کمیته نماینده موسسه در هر ایالت محسوب
می‌گردد. کمیته‌ها وظیفه هماهنگ کردن برنامه واحدهای کوچــک را در هر ایالت با
موسـسه مــلی آموزش و
فرهنگ برعهده دارند. سائوپائولو 4 مدرسه ارتدوکس و 4 مدرسه سنتی دارد. مدارس یهودی
مختلفی در ریودوژانیرو وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به مدرسه بارایلان[18]
اشاره کرد که سالانه حدود 500 دانش‌آموز را تحت تعلیم قرار می‌دهد.
این مدرسه دارای کنیسه بوده و غذای کاشر در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌دهد.
دانشگاه سان پائولو برخی دروس آیین یهودیت را تدریس می‌کند. چندین روزنامه و مجله
یهودی نیز وجود دارد که به زبان‌های ییدیش و پرتغالی منتشر می‌شوند. از جمله این
مجلات و روزنامه‌ها می‌توان به «رزنها جوداییکا»[19] ، اُ عبری[20] ، منورا[21]،
شالوم[22] اشاره کرد. در برزیل جنبش‌ها و سازمان‌هایی نیز وجود دارند که مربوط به
جوانان می‌باشند. از جمله این جنبش‌ها می‌توان به هَشُومِر هَصاعیر[23] ، بنای
عَقیوا[24] و هبونیم درور[25] اشاره کرد. همچنین برخی کلوپ‌های ورزشی وابسته به
یهودیان، امکانات ورزشی و فرهنگی در اختیار علاقمندان قرار می‌دهند. تا سال 1930
تحت تأثیر مهاجرت و حضور مهاجران اروپای شرقی در برزیـل، مهم‌ترین جریان مذهبی در
این کشور، ارتدوکس بود. اما بعدها با ورود یهودیان از اروپای مرکزی ، حرکت اصلاحات
نیر معرفی و رایج گردید. امروزه بیشتر کنیسه‌ها محافظه‌کار یا اصلاح‌طلبند. در
سال‌های اخیر جنبش شبات یکسری حرکت‌هایی را در سائوپائولو ایجاد کرده که از آن جمله
می‌توان به تاسیس یک کنیسه، یک میقوه[26] و یک کودکستان اشاره کرد. در جوامع بزرگی
همچون سائوپائولو و ریودوژانیرو غذای کاشر در دسترس یهودیان می‌باشد و کمبودی به
لحاظ غذای کاشر وجود ندارد.
آنتی سمیتیسم در برزیل :
برزیل جزء معدود کشورهای یهودی‌نشین غربی
است که در آن اخباری درخصوص حملات به اصطلاح آنتی‌سمیتیک کمتر گزارش می‌شود. ظاهراً
یهودیان در جامعه چند نژادی برزیل توانسته‌اند در یک همزیستی مسالمت‌آمیز با سایر
گروه‌های قومی و نژادی زندگی کنند.
جایگاه یهودیان در جامعه برزیل
یهودیان این کشور با سازماندهی منسجمی که مخصوص یهودیان می‌باشد، توانسته‌اند به
اقلیتی تأثیرگذار در جامعه برزیل تبدیل شوند. یهودیان به لحاظ سیاسی نقش مهمی را در
جامعه برزیل ایفا می‌کنند. در سال 1994، جمی لرنر[27]، به عنوان فرماندار ایالت
صنعتی بزرگ پارانا[28] انتخاب گردید. او اولین یهودی است که چنین سمتی را عهده‌دار
گردیده است. در سال 1998 نیز دکتر اوا آلترمن بای[29] اولین زن یهودی بود که وارد
مجلس سنای برزیل شد. یهودیان همچنین در کابینه هم حضور دارند. در حوزه اقتصادی نیز
یهودیان از جایگاه خوبی برخوردارند. آنها صاحب 2 شرکت بزرگ چاپ و نشر و جواهرآلات،
6 بانک بزرگ و مدیر بسیاری از شرکت‌ها و موسسات می‌باشند. اقلیت یهودیان در هنگام
انتخابات نمایندگی مجلس یا ریاست جمهوری مورد توجه کاندیداها قرار می‌گیرند و
کاندیداها به خاطر نفوذ یهودیان سعی می‌کنند جملات و کلمات ناسنجیده‌ای درخصوص آنها
بیان نکنند.
ناگفته پیداست که با وجود اکثریت بالای مسیحیان این کشور، رفتار محتاطانه دولت
برزیل در برخورد با یهودیان که در اقلیت قرار دارند، حاکی از اهمیت جایگاه یهودیان
در این کشور می‌باشد. یهودیان همواره در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی حضوری فعال
دارند. در انتخابات ریاست جمهوری سال 2002 که منجر به پیروزی لوئیز لولاداسیلوا
گردید، یهودیان همواره نسبت به انتخاب او هشدار داده بودند. البته ترس آنها نه از
خود لولاداسیلوا بلکه به خاطر حزب او که مواضعی یهودی داشت، می‌بود. در همان زمان
مواضع سخت و تند یهودیان در قبال یک کاندیدای ریاست جمهوری باعث عقب‌نشینی و
عذرخواهی او از اظهاراتش گردید.
همچنین مالک دومین شبکه بزرگ تلویزیونی در برزیل فردی به نام «سیلوسانتوز» نیز فردی
یهودی است. در واقع نفوذ یهودیان در جامعه برزیل باید در راستای نفوذ یهودیان در
سایر نقاط جهان و به ویژه ایالات متحده آمریکا بررسی شود. وجود شبکه‌های ارتباطی
منسجم در بین یهودیان در سطوح مختلف سبب گردیده تا همه اجزاء این مجموعه در خود
توان بالایی را برای تأثیرگذاری احساس کنند. به طور حتم باید گفت که جامعه یهودی
برزیل به دلیل اتصالات بین‌المللی خویش است که هویت پررنگ و قدرتمندی یافته به طوری
که به صورت یک اقلیت تأثیرگذار در این کشور ظاهر گردیده است چرا که فارغ از مناسبات
و پیوندهای بین‌المللی، این اقلیت، همچون سایر اقلیت‌های نژادی و مذهبی از گروه
اندکی تشکیل شده است. لذا حلقه مفقوده نفوذ یهودیان را باید در سازماندهی و
یکپارچگی آنها به ویژه در نقاط کانونی و مرکزی همچون ایالات متحده آمریکا و اروپا
جویا گردید.
نتیجه‌گیری :
برزیل از جمله کشورهای پرجمعیت و پروسعت در آمریکای لاتین می‌باشد. این کشور با
جمعیتی در حدود 150 میلیون نفر، دارای گروه‌های قومی و نژادی متعددی می‌باشد.
یهودیان از جمله اقلیت‌های قومی و نژادی تأثیرگذار و مهم در جامعه برزیل به شمار
می‌آیند. یهودیان با جمعیتی در حدود
150-130 هزار نفر از سازماندهی نسبتاً خوبی در این کشور برخوردارند. تمامی اعضای
این جامعه یهودی در این کشور توسط سازمان‌ها و کمیته‌های ویژه‌ای که در اقصی نقاط
این کشور پراکنده شده‌اند، به یکدیگر متصل گردیده‌اند. در واقع جامعه یهودیان برزیل
که برآیند تمامی مراکز و نهادهای یهودی برزیل می‌باشد، خود جزیی از جامعه یهودیان
جهان و همسوی با آن است. وجود این سازماندهی قوی و منسجم است که سبب شده تا این
جمعیت در عین کوچک بودن، خود را همچون اکثریتی قوی و تأثیرگذار نشان بدهد. حضور
یهودیان در عرصه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ارتباطی حاکی از حضور جدی آنها
در صحنه اجتماعی جامعه برزیل است . این جامعه با انسجام موجود و تأثیر و نفوذ خود
در حوزه‌های مختلف، در آینده خواهد توانست در جامعه برزیل حضور خود را در درجه اول
تثبیت و در مراحل بعد قوت ببخشد.
[1] - Christopher Columbus
[2] - Gasper da Gama
[3]- Pedro Alvares Cabral
[4] - Kahal Zur
[5] - Recife
[6] - Rabbi Issac Aboab daFonseca
[7] - Curacao ، جزیره‌ای است در جنوب دریای کارائیب، در نزدیکی ونزوئلا و کلمبیا.
[8] - Di Menshhayt
[9] - Protocoles of the Elders of Zion
[10] - Bahia
[11] - Belem
[12] - Manaus
[13] - Porto Alegre
[14] - Recife
[15] - (Confedracao Israelita do Brasil)
[16] - Albert Einstein Hospital Israelita
[17] - National Institute for Education and Culture
[18] - Bar Ilan School
[19] - Resenha Judaica
[20] - O Hebreu
[21] - menorah
[22] - Shalom
[23] - Hashomer Hatzair
[24] -B nai’ Akiva
[25] - Habanim Dror
[26] - mikwa ، میقوه، حوض آب شرعی است که یهودیان در آن به طهارت روح و جسم خود
می‌پردازند.
[27] - Jamie Lerner
[28] - Parana
[29] - Dr. Eva Alterman Bay
