سيما مقتدر
ارديبهشت 80
جمهوري تركيه از همسايگان ايران و با وسعتي حدود 775000 كيلومترمربع در قاره آسيا و جنوب شرقي اروپا واقع است. تركيه حدود 64 ميليون نفر جمعيت دارد كه اكثر آنها از مسلمانان اهل سنت ميباشند. آنكارا پايتخت تركيه و زبان رسمي اين كشور تركي و كردي است.
***
زماني كه از راهنماي شهر استانبول سراغ يهوديان را ميگيريم با تأمل پاسخ ميدهد: «حتما يهودي داريم اما تعدادشان بسيار كم است». خانم لينا فيليبا نايب رئيس انجمن كليميان تركيه آمار جمعيت قليل يهوديان را به گونهاي ديگر توصيف ميكند: «در تركيه حدود 23 تا 25 هزار يهودي در جمع اكثريت مسلمان 57 ميليوني سكونت دارند. عدة قليلي از آنها در آنكارا، بورسا و ازمير ساكن هستند. اما اكثر جمعيت يهودي كه تعداد آنها بالغ بر 22 هزار تن ميباشد در استانبول حضوردارند.»
تعداد اعضاي جامعه يهود تركيه طي سالهاي اخير به طور محسوسي سير نزولي داشته است. بسياري از يهوديان تركيه به امريكا و اسرائيل مهاجرت نمودهاند. آمار متوفيات جامعه يهود سه برابر متولدين آن است، علاوه بر آن كه فشار اجتماعي حاكم بر يهوديان به عنوان اقليت خود عامل مهمي در جهت مهاجرت آنها محسوب ميشود. حدود يك چهارم جمعيت يهوديان تركيه يا به عبارتي 4000 تن از اين جامعه اقليت، جوان و مجرد هستند كه متاسفانه شانس ازدواج آنها با همكيشان خود بسيار كم است.
در تركيه مذهب كودكان مطابق مذهب پدر ميباشد.«ريفات بالي» از مورخين يهودي تركيه، معتقد است جامعه كوچك يهوديان تـركيه در جــمعي سنتي و ليبـرال
سكونت دارد. هزينه سازمانها و ارگانهاي يهود در تركيه به عنوان مراكزي مستقل تنها توسط كمكهاي مالي اعضاء آن تامين ميشود.
جامعه يهود تركيه هيچگونه كمك مالي از دولت دريافت نميكند. تامين و پرداخت مخارج اين جامعه اقليت در تركيه به عهده «فقها» ميباشد. فقها شخصيتهاي حقوقي شمرده ميشوند كه توسط يهوديان انتخاب شدهاند. اين شخصيتهاي حقوقي زمينه ادامه حيات كليه اقليتها را در تركيه فراهم ميكنند.
در تركيه بنيادهاي خيريه به عنوان بيمارستان، كنيسا، خانه سالمندان، كتابخانه و ديگر موسسات مورد استفاده هستند. تا سال گذشته امكان خريد ملك، ساختمان و يا تغيير سازمان بنيادهاي خيريه متعلق به جامعه يهود تركيه وجود نداشت. اما اخيرا به دنبال لزوم پذيرش تركيه در اتحاديه اروپا، مجلس اين كشور قانون جديدي تصويب نموده كه براساس آن، مسئولين بنيادهاي خيريه متعلق به اقليتها ميتوانند از دولت درخواست خريد زمين و ساختمان نمايند. بدين ترتيب بازسازي مجدد بيمارستان جامعه يهود تركيه مجاز خواهد بود. علاوه بر آن تامين مخارج دو باب سراي سالمندان و يك مدرسه نيز به عهده انجمن كليميان است. در مدرسه مذكور 450 دانشآموز به دو زبان تركي و عبري درس ميخوانند.
مخارج موسسات ديگر و فعاليتهاي جامعه يهود تركيه توسط افراد خير تامين ميشود. به عنوان نمونه ميتوان تامين هزينه كميتههايي كه در امر معرفي جوانان يهود به
در تركيه حدود 23 تا 25 هزار يهودي سكونت دارند
يكديگر جهت ازدواج فعال ميباشند را نام برد كه در سال گذشته موفق به برگزاري شش جشن عروسي شدهاند. مخارج كميته كمك به افراد كم بضاعت يهودي نيز توسط اين افراد تامين ميشود. علاوه بر آن هر هفته چهار تا پنج گروه نيز مسئول تهيه برنامههاي تفريحي-آموزشي براي تعطيلات آخر هفته كودكان و نوجوانان يهودي هستند.
نمايندگي جامعه يهود تركيه رسما بر عهده مرجع عالي مذهبي است كه در تركيه «حاخام باشي» ناميده ميشود. جامعه يهود تركيه پس از فوت «حاخام ديويد آسو» در تابستان سال گذشته، حاخام ديگري را به جانشيني وي به نام «اسحاق هلوي» انتخاب نمود. در استانبول هفده باب كنيسا وجود دارد كه چهارده باب آن در تمام سال مورد استفاده قرار ميگيرد و سه باب آن فقط در تابستانها فعال است. حاخامهاي شهر استانبول اهل تركيه هستند. انجمن كليميان به مردان جواني كه تمايل و توانايي لازم را جهت يادگيري علوم مذهبي داشته باشند كمك هزينه تحصيلي ميدهد. اين افراد براي ادامه تحصيل به امريكا يا اسرائيل اعزام ميشوند.
به نظر ميآيد جامعه يهود در آينده وضعيت اقتصادي مناسبي خواهد داشت. قشر ضعيف و كم درآمد به كارهاي سطح پايين اشتغال دارند. متقاضيان شاغل به كار نيز به اين نكته توجه دارند. به نظر ميرسد در سالهاي آتي براي تامين مخارج زندگي بر تعداد خانمهاي شاغل افزوده شود. بدين ترتيب ساختار جامعه يهود نيز تغيير خواهد كرد.
يهودياني كه طي قرون يازده تا هفده ميلادي از سراسر اروپا رانده شدند، به حكومت عثماني وقت در تركيه پناه بردند.
جامعه يهود تركيه داراي هفتهنامهاي بنام «شالوم» است. اين هفتهنامه با تيراژي بالغ بر 4500 شماره ، تنها هفتهنامهاي است كه در هر شماره يك صفحه به زبان لادينو (زبان يهوديان سفارادي اسپانيا كه پس از سال 1492 ميلادي به تركيه آورده د) مطلب منتشر مينمايد.
«روبرت شيلد» كه در امر صادرات فلز فعاليت مي نمايد از يهوديان اشكنازي و فعالان انجمن شمرده ميشود و در استانبول سكونت دارد. مطالب وي در هفتهنامه مذكور به طور منظم منتشر ميشود. در استانبول بالغ بر هشتصد يهودي اشكنازي ساكن هستند.
علاوه بر آن «روبرت شيلد» عهدهدار برگزاري نمايشگاهي به نام «پانصد سال موزه يهوديان تركيه» ميباشد. اين نمايشگاه در يكي از كنيساهاي كوچك استانبول برگزار ميشود. با به نمايش گذاردن اسناد و عتيقههاي متعلق به يهوديان در اين نمايشگاه، تصويري از تاريخچه يهوديان تركيه به نمايش گذاشته شده است كه در آن تركيه به عنوان بهشتي برين و حتي بهتر از امريكا براي يهوديان به نظر ميرسد.
يهودياني كه طي قرون يازده تا هفده ميلادي از سراسر اروپا رانده شدند، به حكومت عثماني وقت در تركيه پناه بردند. در سال 1933 «مصطفي آتاتورك» بسياري از متفكرين و افراد تحصيل كرده يهود را به مهاجرت به تركيه دعوت نمود. ديپلماتهاي تركيه جمع كثيري از يهوديان ساكن در كشورهايي كه توسط آلمانها اشغال شده بود را از مرگ نجات دادند.
در عين حال هميشه حكومت تركيه با يهوديان برخورد مثبت نداشته است. در سال 1934 حكومت وقت تركيه قانوني را به تصويب رساند كه بر اساس آن منطقه مرزي نزديك بلغارستان و يونان به نام «تراكين- شرقي» كه در آن يهوديان قدرت مطلق داشتند به مسلمانان واگذار شد. انتشار مطالب ضديهودي در روزنامهها و حمله به منازل يهوديان باعث شد تا جمع ده هزار نفري آنها، منطقه تراكين را به سوي استانبول ترك نمايد. در سال 1942 حكومت تركيه قانون ماليات بر سرمايه را تصويب نمود. براساس اين قانون اموال تجار مسلمان شامل پرداخت ماليات بسيار كمي ميشد، اما اقليتهاي مذهبي موظف به پرداخت مالياتهاي سنگين بودند.
بدينترتيب جامعه يهود آن زمان سرمايه خود را از دست داد و اموال آنها به تاراج رفت. هر كس كه قادر به پرداخت ماليات نبود دستگير ميشد و به بازداشتگاه كار اجباري در نزديكي مرز روسيه فرستاده مي شد. بازداشت شدگان ميبايست در سرماي سي درجه زيرصفر خيابانها را آسفالت كنند. به واسطه اين قانون اموال اقليتها به مسلمانان انتقال يافت. در يك حركت ملي ديگر در سال 1955 در ازمير و استانبول كليه اماكن كسب متعلق به يونانيها، ارامنه و يهوديان به آتش كشيده شد.
اما امروز جو ضديهودي تنها در متون منتشره تندروها ديده مي شود. در اكتبر سال گذشته حزب طرفداران عدالت و توسعه به روي كار آمد. رهبر اين حزب در ملاقاتي با نمايندگان يهوديان در واشنگتن اعلام نمود كه تركيه مشكلي با يهوديان ندارد. اكثر اقليتهاي مذهبي خواهان به عضويت درآمدن تركيه در اتحاديه اروپا هستند زيرا معتقدند بدين ترتيب هرگونه حركت خشك و ناشي از تعصب مذهبي برطرف خواهد شد
