|
دکتر سیامک مره صدق
شهریور 1386
گفت و گوی
ادیان و صلح جهانی
به مناسبت هفته جهانی گفت و گوی ادیان، موسسه گفت و گوی ادیان ویژه برنامه‌ای را
با حضور جمعی از اندیشمندان مسلمان، یهودی، مسیحی و زرتشتی با عنوان «گفت و گوی
ادیان و صلح» در بیستم شهریور ماه برگزار کرد.
در این نشست دکتر سیامک مره صدق، رئیس انجمن کلیمیان تهران با اشاره به این که در
زبان عبری مفهوم صلح با کلمه‌ی شالم بیان می‌شود گفت: «این کلمه به معنای کامیابی،
خوب و سلامت بودن و داشتن موقعیت مناسب است و در تنخ نیز 273 بار به این نکته اشاره
شده که قابل توجه است». وی ادامه داد: «مقدس‌ترین شهر جهان از نظر یهودیان شهر شالم
یا اورشلیم است که باید پایگاهی برای صلح و دوستی باشد».
رییس انجمن کلیمیان تهران در بخش دیگری از سخنانش در زمینه ابعاد صلح افزود: «صلح
علاوه بر بعد خارجی، بعد خانوادگی و فردی نیز دارد، به این معنا که فرد باید در
درون خانواده و بین اعضای آن و در ضمیر خود نیز به آرامش و صلح دست یابد». اللهیار
دانشمند، رییس انجمن زرتشتیان نیز در سخنرانی خود با تاکید بر این که در دین زرتشت،
انسانیت از ملیت و مذهب والاتر است، گفت : خشونت، جنگ و پیکار در آیین ما نکوهش شده
است. در این آیین همه انسان‌ها بدون در نظر گرفتن رنگ و نژاد و جنسیت و ..... دارای
حقوقی برابرند. وی افزود: البته در آموزه‌های زرتشت دفاع از آب و خاک و میهن به شدت
تاکید شده است.
آربی کشیشیان، نماینده خلیفه‌گری ارامنه تهران علت جنگ‌ها در طول تاریخ را عدم درک
از یکدیگر بیان کرد و گفت: تا زمانی که ناآشنایی و ناآگاهی‌های این چنینی برقرار
باشد، جنگ‌ها ادامه دارد و تنها راه گریز گفت‌وگو و شناخت یکدیگر است. در بخش
پایانی دکتر اردکانی با اشاره به آموزه‌های قرآنی برای برقراری صلح اظهار داشت درست
است که به نظر می‌رسد در برخی موارد دین نقش جنگ طلبانه داشته است، اما اگر دین جنگ
را ترویج می‌کرد، انسان‌ها که ذاتاً خواهان صلح و آرامش هستند به سمت دین
نمی‌رفتند.
وی تاکید کرد: به رسمیت شناختن تعدد ادیان و در نظر گرفتن ماهیتی برابر برای آنها،
مبارزه با خودشیفتگی دینی، پذیرش مسئولیت شخصی در قبال اعمال، شکستن داوری براساس
جنسیت، قومیت، نژاد و رنگ و .... از تعالیم اسلامی برای صلح است.
از زمان تاسیس سازمان ملل، آخرین سه‌شنبه سپتامبر به عنوان روز صلح خوانده شده که
به تازگی روز بیست و یکم سپتامبر، به عنوان روز جهانی «صلح و ادیان» در نظر گرفته
شده است.
***متن کامل
سخنرانی دکتر سیامک مره صدق در موسسه گفت و گوی ادیان ***
در زبان عبری مفهوم صلح با لفظ « شالوم » بیان می‌شود، اما مفهوم «
شالوم » بسیار وسیع‌‌تر از حالت « عدم وجود جنگ » است.
از نظر ریشه‌شناسی این کلمه از باب ثلاثی ص-ن-ح مشتق شده است و با کلمه Shalem به
معنی کامل بودن، خوب بودن، کامیاب شدن، سالم شدن، همخوانی و موقعیت مناسب هم ریشه
است و استفاده از این کلمه در سِفر پیدایش باب 15 آیه 16 و سِفر پیدایش باب 33 آیه
18 به معنی کامل بودن است و به ویژه در مورد باب 33 آیه 18 به نظر ربی شلومو
ییسحاقی مفسر بزرگ تورات این کلمه در تمام معانی فوق به کار رفته است. و شالم از
دیدگاه عقاید یهود مبنا و پایه‌ای برای تکامل و رسیدن به خد-ا است.
حتی در برخی موارد در کتاب مقدس کلمه « شالم » به عنوان خوبی مطلق و در مقابل با
بدی مطرح شده است. اشعیا باب 45 آیه 7و در سِفر پیدایش باب 34 آیه 21 و در کتاب
پادشاهان در دو مورد از این کلمه به عنوان « صداقت » استفاده شده است. یعنی می‌توان
گفت که صلح تکامل، خوبی، صداقت در رابطه با هم یک مفهوم واحد را مطرح می‌کنند.
اهمیت یک مفهوم در یک فرهنگ رابطه مستقیم با بسامد استفاده از الفاظ مربوط به آن،
در آن فرهنگ دارد، کلمه شالم دویست و هفتاد و سه بار در کتاب مقدس « تنخ » به کار
رفته است. علاوه بر آن در فرهنگ روزمره یهودیان لفظ « شالم » کاربردهای فراوانی
دارد.
1- استفاده از لفظ « شالم » در عبارت « شالم عًلِخم » به معنای آرزوی صلح و سلامتی
برای مخاطب کردن که در بین تمامی یهودیان جهان متداول است و ریشه مشترک سامی با «
سلام علیکم » دارد.
2- استفاده از « شبات شالم » برای ادای احترام در روز شبات به ویژه در جوامع شرقی
«میزراحی» و «سفارادی»، اگر چه گروهی از یهودیان اشکنازی از لفظ « گوث شباس » با
ریشه ییدیش به این منظور استفاده می‌کنند.
3- برای احوالپرسی در زبان عبری پرمصرف‌ترین عبارات از ریشه شالم هستند :
مرد مفرد “Ma Shlomcha”
زن و مرد جمع یا مرد جمع “Ma Shlomchen”
زن مفرد “Ma Schlomech”
زن جمع “Ma Schlomechen”
4- لفظ Alav Hashalom که معادل علیه السلام است و در مورد انبیا و درگذشتگان به کار
می‌رود.
5- عبارت Oseh Hashalom که تقدیس خداوند است و به خاطر ایجاد و گسترش صلح در جهان و
در بین تمامی مخلوقات در « شکرانه پس از صرف غذا »، « قدیش » و در تمامی قسمت‌های
شخصی نماز تکرار می‌شود.
6- استفاده از کلمه « شالم» به عنوان نام افراد و اماکن یک سنت قوی یهودی است که در
مورد روحانیونی نظیر « راب شالم کرمی » « راب شالم شانتا » و « یوسف شالم الیشاع »
و نام مستعار نویسنده معروف « شالوم عًلِخم » مثال زدنی است. از سوی دیگر نام‌های
زنانه‌ای مانند
« شولامیت » و « شلومیت » و « شلوموزین » و
« شالومه » و نام‌های مردانه‌ای نظیر « شلومی» از مشتقات کلمه شالم هستند.
7- مقدس‌ترین شهر جهان از دیدگاه یهودیان « شهر صلح – اورشلیم » نامیده می‌شود.
8- از دیدگاه متکلمین یهودی « شالم » یکی از القاب پروردگار جهان است.
9- در قبالا « شالم » ارزش کیهانی می‌یابد و عامل ایجاد هماهنگی در عالم افلاک است.
به بیان دقیق‌تر چنان که پیشتر نیز اشاره شد، صلح و شالم در سنت یهودی مفاهیمی
فراتر از ترک مخاصمه، آتش بس، یا در جنگ نبودن دارد. شالم یا صلح حالتی است که در
آن فرد در درون و بیرون و یک ملت در درون و بیرون و تمام انسان‌ها و بلکه تمام جهان
در حالت کامل بودن، اعلاء بودن،
بی نقصی و بهترین شرایط به سر می‌برند.
در اندیشه‌های یهودیت و در کتاب مقدس و تلمود (میشنا و گمارا) صلح همواره نقش محوری
داشته است و در تمامی این منابع به کرات به آن تاکید شده. صلح در یهودیت علاوه بر
بعد خارجی، حتی در بعد خانوادگی و شخصی نیز مطرح می‌شود که بر هر کدام از آنها نیز
تاکید فراوانی شده است.
حتی هنگامی که جنگ اجتناب ناپذیر می‌شود، قبل از شروع جنگ، در زمان جنگ و حتی پس از
آن نیز قوانین متعددی برای ممانعت از جنگ و کاهش اثرات تخریبی آن وضع شده است. در
میشنه تورا* قوانین پادشاهان آمده است که « شما از هر جنگی منع شده‌اید تا هنگامی
که تمامی راه‌های صلح‌آمیز را نیازموده باشید» . از سوی دیگر شبیخون زدن، حمله به
زنان و کودکان، قطع درختان میوه، عدم پافشاری در برخورد صلح‌آمیز شدیداً منع
شده‌اند. از سوی دیگر کسانی که تازه، زنی را عقد کرده‌اند یا خانه نو ساخته‌اند یا
باغستان و مزرعه جدید احداث کرده‌اند از شرکت در جنگ منع شده‌اند. قبل از شروع نبرد
سرداران سپاه موظفند که با سپاهیان صحبت کنند و کسانی را که ترسیده‌اند از کارزار
معاف کنند. چنانچه دشمن تسلیم شود در امان خواهد بود و حتی پس از پیروزی نیز بایستی
مرزها و حدود را رعایت کرد. (تثنیه باب 19 و باب 20)
از دیدگاه کتا مقدس صلح محدود به گروه خا یا زمان و مکان خاصی نیست و خداوند تمام
جهان و تمام فرزندان ابراهیم را با صلح برکت کرده است. (پیدایش باب 12 آیه 2)
حتی ارزش این مفهوم (صلح) به حدی بالاست که هر گاه خداوند بخواهد جمعی را متبرک کند
آنان را با صلح برکت می‌کند (مزامیر داود باب 29 آیه 11). وظیفه شرعی یهودیان است
که برای برقراری صلح، دوستی و عدالت در جهان تلاش کنند. (یشعیا نبی 11 آیه 11-9) «
هیچ بدی و گزندی در زمین خدا وجود نخواهد داشت زیرا که همانگونه که دریا از آب مملو
و پوشیده است جهان پر از شناخت خداوند خواهد شد » .
حافظ اصلی صلح در جهان ذات اقدس الهی است که چنانچه شروران و ظالمان قصد جنگ افروزی
و ستمکاری داشته باشند و بخواهند صلح را از بین ببرند خود با آنان مقابله خواهد کرد
« شریران آماده‌اند تا محرومان و نیازمندان را آماج حملات خود قرار دهند و صدیقان
را نابود سازند اما شمشیرهای آنان به قلبشان فرو خواهد رفت و کمان‌هایشان شکسته
خواهد شد ». (مزامیر داوود فصل 37 آیه 14 و 15)
پایبندی و احترام به صلح جزو شروط اولیه و بدیهی سعادت است و در ردیف پرهیز از بدی
و نگاهداشتن زبان از بدگویی قرار می‌گیرد. « ای فرزندان من به من گوش کنید، چه کسی
به دنبال سعادت و عمر طولانی است. پس زبانتان را از بدی و لبانتان را از
بیهوده‌گویی نگاه دارید و از بدی دوری کنید و صلح را پیشه خود سازید » . (مزامیر
داوود باب 34 آیه 15-12 )
صلح و شالم از چنان جایگاه والایی در دین و کتاب مقدس برخوردار است که خداوند صلح
کامل را به عنوان مهمترین عنصر رستگاری به جهانیان بشارت می‌هد و بر طبق کتاب مقدس
صلح کامل و جهانشمول بزرگترین هدیه منجی عالم بشری به جهانیان است:
« تمام خوشی او در اطاعت از خداوند خواهد بود، او براساس حق داوری خواهد کرد، و از
بدکاران انتقام خواهد گرفت، گرگ و بره در کنار هم به سر خواهند برد و پلنگ با
بزغاله در یک بیشه خواهد خوابید. گوساله با شیر طی طریق خواهد کرد و کودکی شبان
آنان خواهد بود و هیچ بدی و گزندی در زمین خدا وجود نخواهد داشت ». (یشعیا باب 11
آیه 9-11)
در واقع در آن ایام جهان نه در حال آتش بس به سر خواهد برد و نه در حالت جنگ سرد یا
صلح، مسلح، بلکه صلح واقعی بر جهان حاکم خواهد شد و نیاز به هیچ جنگ‌افزاری مطرح
نخواهد بود و تمامی توان بشر برای سازندگی و رفاه به کار گرفته خواهد شد.
« خداوند به جنگ‌های بین اقوام پایان خواهد بخشید و آنان شمشیرهای خود را به گاوآهن
و نیزه‌های خویش را به اره تبدیل خواهند کرد و اقوام دیگر در فکر جنگ نخواهند بود »
(یشعیا باب 2 آیه 4)
در آن دوران چون قضاوت تنها به عادلترین قاضیان (خداوند) واگذار خواهد شد، ترس از
جهان رخت خواهد بست و صلح و امنیت چنان بر جهان سایه خواهد افکند که حتی نیازی به
آموزش فنون جنگی وجود نخواهد داشت.
« خداوند در میان قوم ما داوری خواهد کرد و به اختلافات قدرت‌های بزرگ در
سرزمین‌های دوردست پایان خواهد بخشید ایشان شمشیرها و نیزه‌های خود را برای ساختن
گاوآهن و قیچی باغبانی خواهند شکست. امتی به امت دیگر شمشیر نخواهد کشید و دیگرباره
جنگ را نخواهند آموخت، و هر کس در خانه خود در صلح و امنیت به سر خواهد برد زیرا که
چیزی که باعث ترس شود وجود نخواهد داشت. (میکا باب 4 آیه 3 و 4)
به جز کتاب مقدس در منابع دیگر یهودی نیز راجع به صلح مباحث زیادی مطرح شد است و
ترویج صلح را معادل و بلکه عین خوبی و نیکوکاری دانسته‌اند. هیلل می‌گوید:
« صلح را دوست بدارید و آن را اشاعه بدهید و مخلوقات را دوست بدارید ». (تلمود:
پیرقه آووت باب اول بخش 12)
و این تاکید به حدی است که آمده است «اساس تعلیمات شریعت یهود اشاعه صلح است» تلمود
گیطین برگ 59 ب . ربی الیعزر عقیده دارد که « صلح مهمترین درسی است که در تعالیم
پیامبران وجود دارد» و ربی مئیر عقیده دارد «صلح بزرگترین مخلوقات خداوند است» .
برطبق نظریه ربان شیمعون بن گملیئِل جهان بر سه چیز استوار است : «عدالت، راستی،
صلح» و راو مونا عقیده دارد که این سه در واقع یک چیز هستند و حتی طنز و شوخی که
صلح را برای انسان‌ها به ارمغان بیاورد مجاز و حتی خوب شمرده شده است. ( تعنیت برگ
22)
بسیاری از علما و متکلمین یهودی من جمله ربی حنینا عقیده دارند که ایجاد صلح و حفظ
آن از معدود دستوراتی است که «با هر گاه» یا «وقتی که» شروع نمی‌شود و محدود به
زمان، مکان یا شخص خاص نیست و همیشه لازم‌الاجراست تا آن جا که بر یهودیان واجب است
که برای صلح در هر کشوری که زندگی می‌کنند دعا می‌کنند. (فصول پدران)
از سوی دیگر مفهوم صلح در یهودیت تنها به روابط بین ملت‌ها یا روابط درون ملت‌ها
محدود نمی‌شود، بلکه مسئله صلح در روابط بین افراد خانواده « شالوم هبیت » بارها
مورد تاکید قرار گرفته است، حتی صلح در درون یک فرد نیز مورد تاکید است و فرامینی
نظیر نیایش و قدوسیت روز مقدس شنبه که در آن فرد یهودی از ابزار کار استفاده
نمی‌کند و کمتر به دخل و تصرف در طبیعت می‌پردازد تمرینی برای صلح درونی است و شبات
دریچه‌ای کوچک به جهان خدایی است که در آن صلح و کمال حاکم است.
به امید روزی که صلح واقعی بر جهان سایه افکند و تمامی ابنا بشر و سایر مخلوقات
قادر متعال مفهوم واقعی «شالوم» را حس کنند.
| 
