یوسف ستاره شناس
تابستان 1388
«بشنو
ای اسراییل، خداوند، خدای ما یکتاست».
«متبارک باد نام پرجلال سلطنتش از ازل تا ابد».
«خداوند خدایت را با تمامی دل و جان و تمامی قدرتت دوست بدار».
«و این سخنان را که اکنون امر می‌نمایم در قلبت جای ده».
«آنها را به فرزندانت تعلیم ده و همواره درباره آنها صحبت کن».
«چه هنگامی که در خانه نشسته‌ای و چه زمانی که در راه هستی، به هنگام خوابیدن و
برخاستنت».
«آنها را همچون علامت بر دستت ببند و به عنوان نشانه بین چشمانت بگذار».
«آنها را بر قائمه‌ی چهارچوب در‌بخانه و دروازه‌ات بنویس».
این عبارت‌ها از دستورهای صریح خداوند در کتاب مقدس (تورات سفر بمیدبار –
فصل یازدهم) است که پس از خروج قوم بنی‌اسرائیل از مصر و طی اقامتشان در بیابان
سینا، حدود سه هزار و سیصد سال قبل، با نمادی در قالب «مزوزا» و تفیلین به آنان
ابلاغ شد و از همان آغاز یهودیان ملزم به اجرای آن شدند.
واژه‌ی مزوزا در فرهنگ لغات یهود، طوماریست از پوست حیوان حلال گوشت که بر روی آن
دو پاراشای اول شمع ایسرائل و همچنین نام اعظم خداوند با مرکبی مخصوص بوسیله‌ی یک
خطاط مؤمن، متعهد و متبحر، آشنا به این امر یعنی سوفر نوشته می‌شود.
ریشة لغت مزوزا از کلمة «لِزوز» به معنای رفت و آمد و عبور کردن گرفته شده است.
(ریشة دیگر مزوزا و هم وزن آن کلمه «تزوزا» به معنای حرکت کردن است). در دیگر
کتاب‌های مقدس یهود، تفاسیر و تعابیر دیگری هم در این باب بیان شده است که از
مهم‌ترین آن معانی، فرق نهادن و جدا کردن و دیگری به دور نگاه داشتن مرگ
(نابودکننده) است.
باید اذعان نمود، مزوزا از مهم‌ترین و اساسی‌ترین اصول فرهنگی- دینی و نیز نمادی
است از اعتقادات و ایمان هر فرد یهودی به ذات احدیت، که همچون وظیفه‌ی شرعی حفظ و
اجرای آن امریست لازم.
یهودیان بر این باورند که وجود مزوزا بر ستون در خانه‌هایشان نشانه‌ای است از
اصالت، آگاهی و غرور از یهودی بودن که با نصب آن قدوسیت و طهارتی خاص را در محیط
خانواده خویش به ارمغان خواهند آورد. علاوه بر این، از دیرباز این اعتقاد وجود
داشته است که بدین‌وسیله مورد عنایت و حمایت قادر مطلق قرار خواهند گرفت.
کبالیست‌ها بر این باورند که مزوزا مظهر فرق نهادن و جدا کردن پاکی‌ها از ناپاکی‌ها
است و نصب مزوزا بر در خانه یا محل کار هر فرد یهودی، در این دنیای پرتلاطم و
بی‌ثبات، یادآور آن است که انسان مقدس است و همچنین جزیی از الوهیت به شمار می‌رود.
این امر باعث خواهد شد که هر فرد خودش را در مسیر پرفراز و نشیب زندگی از پلیدی‌ها
منزه نگه دارد و نیز هویت خویش را که همانا یکتاپرستی است، حفظ کند.
به بیان دیگر، [مزوزا کمک می‌کند نه تنها، محل سکنای یهودیان پاک و مقدس باقی
بماند، بلکه انسان ملزم می‌شود این پاکی و قدوسیت را در نهاد خویش ساکن نماید] و از
هرگونه ارتکاب به اعمال زشت و پلید دور بماند و حس پرهیزکاری در شخص بیدار و تقویت
شود. چرا که خداوند به انسان حق انتخاب عطا فرموده است و این قدرت را به او داده
است که از خودش حراست نماید و حتا در سرنوشت خویش تأثیرگذار باشد.
اولین بار این حراست و حمایت الهی را قوم بنی‌اسرائیل در مصر هنگام وارد آمدن آخرین
ضربت بر مصریان تجربه نمود (سفر شموت- پاراشای بو). حضرت موسی تمام محترمین اسرائیل
را صدا نموده و به آنها گفت، بره‌ای را جهت قربانی نمودن یا از گله‌ی خود بیرون
بکشید و یا آن را خریداری کنید و به عنوان قربانی پسح ذبح نمایید. دسته‌ای زوفا
بگیرید و در آن خون که در داخل لگن است فرو برده و آن را به سر در و دو باهو بمالید
و شما هیچ‌کدام از درخانه‌ی خود تا بامداد بیرون نروید. خداوند برای ضربت زدن بر
مصری‌ها عبور خواهند کرد و آن خون را بالای سر در ورودی مشاهده خواهد کرد. پس
خداوند از روی آن درگاه گذر خواهد کرد و اجازه نخواهد داد که آن نابودکننده (مرگ)
برای کشتن به خانه‌های شما وارد شود. این واقعه را همچون قانونی برای خود و فرزندان
خود تا ابد مراعات نمایید. مفهوم دیگری از این حفاظت الهی را می‌توان در مزامیر
داوید در بخش انتهای شیر لمعوت Shir Lemalot بدین‌گونه ملاحظه نمود: خداوند ترا زیر
مزه ایزدش منور می‌گرداند. در روز، آفتاب تو را اذیت نکند و هنگام شب ماه تو را
آزار نرساند. او تو را از هرگونه بدی حراست کند. خداوند جان تو را حفاظت نماید و
دخول ترا از حال تا ابد محافظت فرماید. (زبور 121)
همان‌طوری که قبل از این آمد، شخص سوفر موظف است پاراشای شمع ییسرائل را روی پوست
مورد نظر (تکه‌ای از پوست حیوان حلال گوشت) بنویسد. سپس از طرف چپ به راست به شکل
استوانه‌ای آن را می‌پیچد و در پشت آن (پوست مزوزا) نام خداوند را به صورت شدای
خواهد نوشت. کلمه شدای به معنای لطف خداوند نگهدار درهایی است که به سوی هر فرد
یهودی مؤمن باز می‌شود. هنگام خروج یا دخول به هر مکانی که مزوزا بر آن نصب است شخص
می‌تواند یگانگی وجود خداوند را در نهاد خویش لمس کند. کلمه‌‌ی شدای مانند دیگر
کلمه‌ها در فرهنگ عرفان یهود دارای ارزش عددی و تعبیر خاص خویش است.
نکاتی مهم در باره‌ی نحوه استفاده و حفظ و حراست مزوزا
رطوبت و خشکی هوا، آفتاب، باد و باران با گذشت زمان صدماتی بر مزوزا وارد می‌سازد و
آن را از قدوسیت خارج و بی‌ارزش می‌نماید. بنابراین برای محافظت آن در برابر عوامل
طبیعی، از دیرباز آن را داخل محفظه‌ای از جنس چوب یا فلز و درحال حاضر در محفظه‌ی
چینی یا پلاستیک قرار می‌دهند که بر روی همگی َآنها حرف شدای تزیین شده است.
باید توجه داشت که هر یک از لغات مزوزا کامل باشد و هیچ‌گونه ریختگی در حرف و یا
زدگی یا سوراخی روی چرم آن نباید مشاهده شود. در غیر این صورت آن مزوزا بی‌ارزش و
فاقد خاصیت حراست الهی خواهد بود. طبق هلاخا، رسم بر آن است که هر مزوزا لااقل هر
هفت سال دو مرتبه به وسیله‌ی یک شخص وارد بر این امر (ربای) وارسی شود و از قدوسیت
آن اطمینان حاصل شود.
مزوزا باید بر تمام در‌های خانه یا محل کار و اتاق‌ها نصب شود (مکان‌های ثابت و
غیرمتحرک). محل درست آن بر ستون سمت راست در (هنگام ورود) به طور مایل و یا به طور
عمودی است. نصب مزوزا به طور مایل از دیرباز در شرق مرسوم بوده و دلیل مستندی هم
برای این امر آورده نشده است. البته اشخاص محدودی بر این باورند که این کج نصب
نمودن که اغلب دارای زاویه‌ای 20 یا 25 درجه‌ای است، با زاویه‌ی انحراف محور کره
زمین که برابر با 5/23 درجه است مطابقت دارد. این انحراف زاویه در محور کره زمین
باعث ایجاد فصول و تنظیم قوانین در طبیعت و به عبارتی تجدید حیات است.
اگر ستون در ورودی را به طور فرضی به سه قسمت مساوی تقسیم کنیم. مزوزا بایست در
انتهای زیرین قسمت اول از بالا قرار گیرد. به عبارت دیگر به گونه‌ای نصب شود که
بالاترین نقطه‌ی آن به سمت داخل در قرار گرفته باشد. به علت مقدس بودن مزوزا، از
نصب آن بر سر در حمام خودداری می‌شود. نصب مزوزا هم بوسیله‌ی مرد و هم زن یهودی
انجام‌پذیر است. هنگام نصب آن براخای زیر گفته می‌شود:
«متبارک هستی تو خدا، خالق ما، پادشاه عالم که مقدس گردانیدی ما را با اوامرت و امر
کردی ما را به نصب مزوزا».
لازم به یادآوری است به هنگام نصب چندین مزوزا، فقط یک براخا کافی است. در ضمن،
هنگام تعویض خانه یا محل کار، باید آن را از ستون در پایین بیاورید و پس از بررسی و
مطمئن شدن از سالم بودن آن، به محل جدید برده و آنجا نصب کنید.
