نویسنده : دکتر میشل پ. دان لاپ
مترجم : مژده یمینیان
کارشناس تغذیه
آبان 95
خدا
انسان را آفرید و وجود او را با حس‌های مختلف، درآمیخت . احساس ترس، احساس غم،
احساس کینه و تنفر، احساس درد، حس تنهایی، حس انتقام، حس دوستی، حس عشق، حس محبت،
حس امنیت ، حس شادی و ...
همه‌ی انسان‌ها، ذاتاً به سمت شادی گرایش دارند و از غم و اندوه، فاصله می‌گیرند.
هر انسانی، ابزار شاد بودن خود را در راهی جستجو میکند و برای پروراندن جسم و روح
و مبارزه با چالش‌های زندگی و برخورداری از ذهنی آرام، سرپناهی برمی‌گزیند.
مطالعه‌ی کتب مورد علاقه، پیاده‌روی در فضایی سبز و آرام، گپ زدن با دوستان،
تماشای فیلم، دل سپردن به نوای موسیقی، رقصیدن و ... از جمله فعالیت‌هایی می‌باشند
که در زندگی تمام ما، جهت شاد زیستن، به نوعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار هستند.
اما متأسفانه، گروهی از انسان‌ها برای فرار از مشکلات زندگی و فراموشی غم و اندوه و
برای رسیدن به لحظه‌ای سرخوشی، خود را به دست موادی می‌سپارند که مصرف آنها در دراز
مدت، منجر به آسیب‌های شدید جسمی و روحی می‌شود. یکی از این مواد مخرب، مشروبات
الکلی می‌باشند که متأسفانه افراد زیادی را به سمت خود سوق می‌دهند.
در ادامه، ترجمه‌ای از مقاله‌ی اثرات بیولوژیکی مصرف الکل نوشته‌ی خانم دکتر میشل
پ، دان لاپ، روانشناس بالینی را تقدیم خوانندگان محترم می‌کنم که به بررسی اثرات
مخرب مصرف الکل پرداخته است.
الکل خالص، مایعی شفاف با درجه خلوص 96 تا 97 می‌باشد که با تخمیر مواد نشاسته‌ای و
قندی و یا با روش‌های مصنوعی تهیه می‌شود.
الکل، تضعیف کننده‌ی سیستم اعصاب مرکزی می‌باشد و شبیه باربیتورات‌ها[1] (داروهای
تضعیف‌کننده سیستم عصبی مرکزی) ، مسکن‌ها[2] و داروهای بیهوشی[3] و بی‌حس‌کننده عمل
میکند.
مشروبات الکلی نظیر شراب ، آب جو و .... حاوی اتیل الکل یا اتانول یا در واقع همان
الکل با درجات مختلف می‌باشند که استعمال آنها در ابتدا نشاط‌آور و آرام‌بخش
می‌باشد اما جزو مواد اعتیادآور محسوب می‌شوند، به طوری که با افزایش مقدار مصرف،
برای رسیدن به اثر مطلوب، نوعی وابستگی جسمی و روانی در افراد، به وجود می‌آورند و
هنگام قطع مصرف، عوارض خود را به صورت آسیب‌های شدید مغزی نشان می‌دهند.
عمده‌ترین اثر الکل بر روی مغز می‌باشد، بدین‌صورت که منجر به کند شدن فعالیت‌های
مغزی، اختلال در کنترل شخصی و قدرت قضاوت در فردی که الکل نوشیده ، می‌شود و میزان
تأثیر الکل برای ایجاد این اختلالات، بستگی به این دارد که شخص چگونه، چه مقدار و
با چه سرعتی الکل مصرف کرده باشد و نتیجه‌ی آن، صحبت کردن به صورت مبهم ، گیجی،
کندی زمان واکنش، کاهش حس شنوایی، اختلال در بینایی، ضعیف شدن ماهیچه‌ها و ضعف در
حافظه می‌باشد.
الکل دارای کالری می‌باشد، به طوری که هر گرم الکل، 7 کیلو کالری انرژی دارد، اما
با دیگر مواد غذایی فرق دارد، چون فاقد مواد مغذی است و اصطلاحاً به آن کالری
تهی[4] گفته می‌شود . (این اصطلاح در مورد مواد غذایی به کار برده می‌شود که فقط
کالری دارند ، اما هیچ ارزش تغذیه‌ای ندارند و یا ارزش غذایی آنها خیلی کم
می‌باشد.)
هضم و جذب الکل مانند دیگر مواد غذایی نیست، الکل قادر به عبور از همه‌ی غشاها
می‌باشد و به آسانی و به سرعت جذب می‌شود و مستقیم وارد سیستم گردش خون می‌شود. در
حدود 20% از الکل مصرفی، مستقیماً از طریق دیواره‌ی معده و 80% آن از طریق
دیواره‌ی روده‌ی کوچک جذب خون می‌شود. الکل با حجمی از آب بدن رقیق می‌شود تا
بتواند در سیستم گردش خون حرکت کند، بنابراین ارگان‌های حیاتی از جمله مغز که محتوی
آب زیاد است و به خون فراوانی نیاز دارد، در مقابل اثر الکل ، آسیب‌پذیرتر
می‌باشند.
در زمینه تأثیر الکل در بدن، بین مردان و زنان تفاوت بیولوژیکی قابل توجهی وجود
دارد. در بدن مردان نسبت به زنان، بافت ماهیچه‌ای بیشتری وجود دارد، اما در بدن
زنان، بافت چربی بیشتری وجود دارد. نکته‌ی قابل توجه این است که در بافت ماهیچه‌ای
نسبت به بافت چربی، آب بیشتری وجود دارد، بنابراین به طور میانگین در بدن مردان
نسبت به زنان ، 10% آب بیشتری وجود دارد. با استناد به این دلیل و البته دلایل
دیگر، می‌توان گفت که اگر زن و مردی با وزن مساوی، مقدار مساوی مشروب الکلی مصرف
کنند، بدن زن تحت آسیب بیشتری قرار می‌گیرد.
اثرات اولیه الکل :
دقایقی بعد از این که الکل وارد سیستم گردش خون می‌شود، به تدریج در مغز، کبد،
قلب، پانکراس، ریه‌ها، کلیه‌ها و ماهیچه‌ها نفوذ میکند و هر چقدر غلظت الکل بیشتر
باشد، جذب سریع‌تر خواهد بود. به طور کلی الکل خالص نسبت به الکل رقیق شده، جذب
سریع‌تری خواهد داشت. همچنین دمای نوشیدنی الکلی بر روی سرعت جذب آن تأثیرگذار است،
به طوری که مشروب الکلی گرم با سرعت بیشتری نسبت به نوع سرد آن جذب می‌شود.
میزان افزایش سطح الکل خون[5] به فاکتورهایی ارتباط دارد، از جمله این عوامل
می‌توان به مقدار الکل مصرفی، سایز بدن، نسبت چربی در بدن و مقدار غذای موجود در
معده اشاره کرد. همین‌طور نحوه‌ی مصرف الکل هم می‌تواند در افزایش سطح الکل خون
مؤثر باشد. به عنوان مثال اگر الکل با معده‌ی خالی مصرف شود، جذب الکل سریع‌تر صورت
می‌گیرد و به دنبال آن سطح الکل خون سریع‌تر بالا می‌رود و مصرف الکل همراه با آب و
آب میوه، منجر به کاهش جذب آن می‌شود، وجود دی اکسید کردن در شامپانی و
نوشیدنی‌هایی نظیر کولا و آب سودا، باعث می‌شود که الکل با سرعت بیشتری از معده و
دیواره‌ی روده کوچک حرکت کند و جذب دستگاه گردش خون شود.
اثرات الکل روی اعضای بدن
کبد :
کبد که در سمت راست و بالای شکم قرار گرفته، بزرگ‌ترین عضو غده‌ای بدن می‌باشد
و وظایف متعددی را در بدن برعهده دارد، به طوری که بسیاری از فرآیندهای شیمیایی و
متابولیکی بدن در کبد انجام می‌شود. از جمله اعمال کبد، می‌توان به تولید صفرا که
به هضم غذاهای چرب کمک میکند، تولید آنتی بادی‌ها که با بیماری‌ها مبارزه می‌کنند،
پاک‌سازی بدن از سموم، تولید هپارین که یک ماده ضد انعقاد خون می‌باشد و ذخیره و
آزادسازی قند اشاره کرد.
در صورت مصرف زیاد الکل، در کار کبد اختلال ایجاد می‌شود و نتیجه‌ی آن،
هایپوگلایسمیا[6] یا کاهش قند خون، هایپراورکمیا[7] (یا افزایش اسید اوریک) که منجر
به ارتریت یا نقرس می‌شود، کبد چرب که ممکن است منجر به هپاتیت یا سیروز شود و
هایپرلیپمیا [8] یا همان افزایش چربی‌های خون، می‌باشد که منجر به بیماری‌های قلبی
می‌شود.
سیستم اعصاب مرکزی :
سیستم اعصاب مرکزی شامل مغز، طناب نخاعی و
اعصاب منشعب از آن می‌باشد. مصرف الکل ، قسمت‌های
مختلف مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد که نتیجه‌ی آن اختلال در فعالیت‌های حسی و
حرکتی و به دنبال آن، اختلال در قضاوت ، حافظه ، قدرت یادگیری و کاهش حس بویایی و
چشایی می‌باشد.
آخرین اثر الکل در سیستم اعصاب مرکزی ، بر روی اعمال حیاتی خودکار، نظیر تنفس و
عملکرد قلب می‌باشد.
مغز، بیشتر از همه‌ی اعضای بدن، تحت تأثیر الکل قرار می‌گیرد و این، دلیلی برای
تغییر رفتار افراد الکلی می‌باشد.
سه اثر مهم بر روی مغز عبارتند از کاهش حافظه، گیجی و هوشیاری بیش از حد، بدین معنی
که شخصی که الکل نوشیده، نور را روشن‌تر می‌بیند یا صدا را بلندتر از حد معمول
می‌شنود و یا این که بدون دلیل واضح ، به شدت غمگین یا عصبانی می‌شود ، که البته
این حالات، با توقف مصرف الکل، تحت کنترل درمی‌آیند.
دستگاه گردش خون :
الکل با افزایش فشار خون، منجر به پارگی شبکه مویرگی، قرمز شدن چشم‌ها و سرخ
شدن پوست می‌شود. الکل همچنین می‌تواند، منجر به پارگی عروق خونی در مری و معده
بشود که نتیجه‌ی آن، خونریزی و حتی مرگ می‌باشد.
از جمله دیگر اثرات الکل در خون، آنمی[9] ، که یکی از انواع کم‌خونی می‌باشد، کاهش
مغز استخوان که منجر به کاهش گلبول‌های قرمز و سفید و ضعف استخوان‌ها و همچنین کاهش
مقاومت بدن در مقابل عفونت‌‌ها می‌شود، می‌باشد.
دستگاه گوارش :
معده، روده‌ی کوچک ، روده‌ی بزرگ و پانکراس، هر
کدام به نوبه‌ی خود تحت تأثیر الکل قرار می‌گیرند. الکل
اسید معده را افزایش می‌دهد و در نتیجه می‌تواند منجر به گاستریت [10] یا زخم معده
و روده بشود.
پانکراس، تولیدکننده انسولین می‌باشد که وجودش برای تنظیم قند خون ضروری است.
نوشیدن مشروبات الکلی ، منجر به افزایش سریع قند خون می‌شود و به دنبال آن، پانکراس
با ترشح انسولین ، منجر به کاهش قند خون یا همان هایپوگلایسمیا می‌شود. 90-70% از
افراد الکلی از کاهش قند خون مزمن رنج می‌برند که نشانه‌های آن عبارتند از سرگیجه،
سردرد، کاهش قدرت تمرکز، افسردگی، اضطراب، لرزش، تعریق سرد، تپش قلب، عدم تعادل و
به هم‌خوردگی معده. از طرفی به دلیل عملکرد بیش از حد پانکراس در افراد الکلی، ممکن
است که تولید انسولین در بدن این افراد، متوقف بشود و در نتیجه شخص الکلی به دیابت
مبتلا شود. افراد الکلی که در خانواده‌شان سابقه دیابت وجود دارد، بیشتر در معرض
خطر دیابت قرار می‌گیرند و آسیب‌پذیرتر هستند.
ماهیچه‌ها :
الکل جریان خون به ماهیچه‌ها از جمله قلب را کاهش می‌دهد و باعث ضعف و زوال قلب
می‌شود. یکی از نتایج مصرف زیاد الکل در الکلی‌ها، کاردیومیوپاتی[11] (بیماری
ماهیچه قلب) می‌باشد، از دیگر عوارض آن می‌توان به آریتمیا[12] یا همان بی‌نظمی
ضربان قلب اشاره کرد که باید به صورت اورژانسی درمان شود . دردهای ماهیچه‌ای از
علائم مشترک افراد الکلی می‌باشد.
سیستم غدد درون ریز :
این سیستم، هورمون‌های بدن را کنترل میکند و شامل غده پینه‌آل یا صنوبری، غده
هیپوفیز، غده تیروئید،
غدد فوق کلیوی و غدد جنسی می‌باشد.
الکل روی غدد اثر می‌گذارد و منجر به کاهش تولید هورمون‌ها می‌شود و در نتیجه، بدن
برای ابتلاء به انواع آلرژی‌ها مستعد می‌شود. مصرف زیاد الکل عملکرد غدد جنسی را چه
در زنان و چه در مردان تضعیف میکند و منجر به کاهش قدرت باروری در مردان می‌شود.
در زمینه مصرف الکل، نکته‌ی قابل توجه این است که تحمل افرادی که الکل می‌نوشند،
نسبت به پذیرش الکل، به مرور زمان بیشتر می‌شود و برای دست‌یابی به اثر مطلوب، به
الکل بیشتری نیاز پیدا می‌کنند و پس از مدتی، یک نوع وابستگی جسمی و روانی نسبت به
الکل در آنان پدیدار می‌شود، به طوری که قطع مصرف الکل، نشانه‌های ترک آن را
برایشان به دنبال خواهد داشت.
نشانه‌های ترک الکل شامل موارد زیر می‌باشد:
1. سردرد، خستگی، تشنگی و عصبانیت که ممکن است با حالت تهوع و گرفتگی عضلات
شکم همراه باشد. این علائم بیشتر توسط افرادی که الکل می‌نوشند ولی الکلی نیستند
گزارش می‌شود، زیرا افراد الکلی، یاد گرفته‌اند که این علائم را نادیده بگیرند.
2. اختلال خواب، معمولاً افرادی که الکل را ترک کرده‌اند، زودتر از خواب
بیدار می‌شوند و نمی‌توانند خواب عمیق داشته باشند.
3. کج خلقی، زودرنجی، بی‌اشتهایی و بی‌قراری.
4. رعشگی یا تکان‌های صبح‌گاهی که معمولاً این لرزش‌ها، پس از چند روز پرهیز
از استعمال مشروبات الکلی آشکار می‌شود.
5. ضعف جسمی و تند شدن ضربان قلب.
6. کند ذهنی.
7. اختلال در تفکر.
تمام این علائم ناشی از اثرات طولانی مدت الکل بر روی ماهیچه‌های قلب و مغز می‌باشد
و پیدایش این علائم در افراد، با درجات مختلف وابستگی جسمی به الکل فرق میکند. در
مراحل پیشرفته‌تر، ترک الکل، خود را با حمله ناگهانی تشنج نشان می‌دهد که معمولاً
بعد از 12 تا 48 ساعت پس از آخرین مصرف، رخ می‌دهد و ممکن است با فقدان هوشیاری و
کنترل بدنی همراه باشد و در مراحل خیلی پیشرفته، ترک الکل منجر به توهم دائمی و
هذیان‌گویی، توهم در شنیدن، دیدن و لمس کردن می‌شود. در این مرحله 20-10% احتمال
مرگ و میر وجود دارد و سم‌زدایی از بدن این افراد به شدت بیمار باید تحت نظارت
پزشکی انجام گیرد.
اثرات الکل در زنان :
به این دلیل که در بدن زنان، نسبت به مردان چربی بیشتر و آب کمتری وجود دارد و
همین‌طور به دلیل تفاوتی که در آنزیم‌های گوارشی آنها وجود دارد، با مصرف الکل، سطح
الکل خونشان سریع‌تر بالا می‌رود. بنابراین در مقایسه با مردان، زنان با مصرف الکل
کمتر، می‌توانند دچار اختلالات ناشی از مصرف الکل از قبیل آسیب‌های مغزی، سیروز
کبدی و انواع سرطان‌ها بشوند.
تحقیقات نشان داده که در خانم‌ها، سیکل ماهیانه هم می‌تواند در متابولیسم الکل،
تأثیرگذار باشد، به طوری که در زمان قبل از قاعدگی، بالاترین میزان افزایش سطح الکل
خود وجود دارد و پایین‌ترین میزان سطح الکل در روز اول قاعدگی می‌باشد. که این
میزان به تغییرات هورمونی مربوط می‌شود. همچنین ثابت شده است که سندرم قبل از
قاعدگی با تمام عوارض جسمی و احساسی مربوط به آن و بی‌ثباتی قند خون، در بعضی از
خانم‌ها، می‌تواند محرکی برای مصرف زیاد الکل باشد.
سندرم جنین الکلی[13] و اثرات الکل در جنین :
زنانی که در طی دوران بارداری، الکل مصرف می‌کنند، خطر ابتلا به نقایص جسمی و
ذهنی را در جنینشان بالا می‌برند. این اثرات در جنین، می‌تواند به صورت کاهش رشد،
نقص در ساختمان اندام‌ها و استخوان‌ها، اختلالات قلبی، شکاف کام (کام شکری)، عقب
افتادگی هوشی، قدرت تطبیق ضعیف، مشکلات رفتاری و ناتوانی در یادگیری نشان داده شود
و اگر مصرف الکل، با سیگار کشیدن توأم باشد، خطر نقایص جنینی بیشتر می‌شود. مصرف
الکل در بارداری، همچنین خطر سقط جنین را دربردارد. بنابراین بهتر است که یک خانم
در طی دوران بارداری از موادی مثل الکل، سیگار، کافئین و ... پرهیز نماید. ممکن است
خانمی از بارداری خود مطلع نباشد و در اثر مصرف الکل به جنینش آسیب برسد، بنابراین
خانم‌هایی که قصد بارداری دارند، باید مراقب جزء جزء مواد مصرفی خود باشند.
نگرشی از دیدگاه تغذیه :
الکلی‌ها، بدنشان را به شدت در معرض فقر بسیاری از مواد مغذی ضروری ، قرار
می‌دهند. افراد الکلی و افرادی که الکل را ترک کرده‌اند، باید به رژیم غذاییشان،
توجه خاصی بکنند. یک رژیم غذایی با پروتئین بالا، نه تنها بسیاری از مواد مغذی را
برای بهبودی، فراهم میکند، بلکه مانع از تغییرات سریع قند خون می‌شود.
الکلی‌های شدید، بهتر است که پروتئین مورد نیاز خود را بیشتر از طریق تخم‌مرغ، شیر
یا سبزیجات دریافت بکنند و کمتر گوشت قرمز و پنیر استفاده بکنند، و زمانی که گوشت
قرمز مصرف می‌کنند، بهتر است که میوه هم مصرف کنند که به تجزیه‌ی چربی‌ها کمک کند.
برای افراد الکلی، مصرف مکمل‌های ویتامینی، مفید می‌باشد که می‌توان به مصرف
ویتامین A ، ویتامین B ، ویتامین C ، ویتامین E اشاره کرد.
مصرف مکمل پروتئین، ممکن است در کاهش حس اشتیاق به مصرف الکل و بقاء تعادل احساسی
برای فرد الکلی که می‌خواهد بهبود یابد، مؤثر واقع شود و همین‌طور یک رژیم با
کربوهیدراتهای پیچیده، با افت قند خون مبارزه میکند و قند خون را ثابت نگه
می‌دارد و از این طریق به بهبود فرد الکلی کمک میکند.
آگاهی فرد الکلی از نیازهای غذایی خود، گامی مثبت در جهت بهبودی و ترک الکل
می‌باشد. n
[1] - Barbi tu rates
[2]- Sedatives
[3] - Anesthetics
[4] - Empty Calory
[5] - BAL : Blood Alcohol Level
[6] - Hypoglycemia
[7] - Hyperuricemia
[8] - Hyperlipemia
[9] - Anemia
[10] - Gastritis
[11] - Cardiomyopathy
[12] - Arrhythmia
[13] - Fetal Alcohol Syndrome
