مهندس
آرش آبائی
محقق و مدرس در حوزه یهودیت
تابستان 99
رنج بشر از نگاه کوشنر
هارولد ساموئل کوشنر[1]، خاخام محافظهکار امریکایی زادهی 1935 بروکلین نیویورک
است. او صاحب پسری مبتلا به بیماری «پروگریا[2]» (پیری زودرس) شد که در تمام عمر
کوتاهش دچار مشکلات حاد بود و سرانجام در 14 سالگی فوت کرد. وی پس از مرگ پسرش
«آرون» در 1977، در سال 1981 کتابی با عنوان «دشوارهی شر: وقتی اتفاقهای بد برای
آدمهای خوب میافتد» تالیف کرد که در آن به مصایب بشری و بررسی ابعاد و علل آن
پرداخت. این خاخام امریکایی پس از آن حدود 15 عنوان کتاب دیگر عمدتا در حوزهی
عدالت الهی، دین و زندگی انسان تالیف نمود. علاوه بر این کوشنر یک کتاب تفسیر بر
تورات طبق باورهای جنبش یهودیان محافظهکار و نیز کتابی با عنوان «خداوند شبان من
است[3]» دربارهی مراقبه طبق فصل 23 مزامیر داوود نگاشته است.
تاکنون سه عنوان از کتابهای او به فارسی ترجمه شدهاست که در ادامه بررسی میشود.
«چرا اتفاقهای بد برای آدمهای خوب میافتد[4]»
مترجم: نفیسه معتکف، ناشر: نسل نو اندیش، 1379
«آنگاه که دربارهی پسرم آرون میاندیشم، درمییابم اگرچه او را از دست
دادهام، اما چه چیزها که به دست نیاوردهام و لحظهلحظهی عمرش چه چیزها
که به من نیاموخت. از درد و رنج دیروزم کاسته شده و در عین حال هیچ وحشتی
از فردا ندارم.» این جملهی مقدماتی کتاب از زبان کسی است در کسوت خاخام
یهودی، شاهد رنج کودک سه سالهی خویش تا 14 سالگی و مرگش بود. این کتاب که
در ۸ فصل تنظیم شده است، در فصل نخست با عنوان «چرا افراد نیکوکار رنج
میکشند؟» با اشاره به فصل 92 کتاب مزامیر داوود، اظهار میکند که نادانان
بیحوصلهاند و صبر نمیکنند تا خداوند عدالت خود را آشکار سازد. وی به طرح عظیم
الهی اشاره دارد که انسان تنها در گوشهای از آن حضور دارد و لذا از درک کامل آن
عاجز است. در فصل دوم با عنوان «داستان مردی به نام ایوب» به تحلیل آن پرداخته و
اعلام میدارد که احتمالا کتاب ایوب درعهدعتیق کاملترین و عمیقترین کتابی است که
دربارهی موضوع رنج نیکوکاران نگاشته شده است. وی در تفسیر کتاب ایوب معتقد است که
انسان بهجای قضاوت دربارهی عدالت الهی، باید تا حد امکان از اختیار خود استفاده
کرده و در ضمن از خداوند برای رفع مشکلات یا تحمل آنها یاری بطلبد. در فصل 4 با
عنوان «هیچ استثنایی برای مردم خوب و بد وجود ندارد» به قوانین طبیعت استناد میشود
که بر همگان یکسان عمل میکند. در فصل ۵ با عنوان «خداوند فرصت انسان بودن را به ما
داده است»، کوشنر بر آزادی انسان و حق انتخاب او تاکید میکند و از یکسو ارزش
انسانیت را همین آزادی اراده میداند و از سوی دیگر پاسخ به سوال «چرا اتفاقهای بد
برای آدمهای خوب میافتد» را گاه انتخابهای نادرست برخی انسانها بر اساس آزادی
انتخابشان اعلام میکند. وی در پایان کتاب بدون آنکه پاسخی قطعی به سوال عنوان
کتابش بدهد، میگوید «قانع شدن ما به توقعمان بستگی دارد» و سوال را از «چرا اتفاق
افتاد» به «حال که اتفاق افتاده باید چه واکنشی نشان داد» تغییر میدهد.
در نقد کتاب میتوان گفت نویسنده بیش از آن که دلایل مصایب را جستجو کند، یا
توجیهی برای آنها بیابد، عمدتا به ذکر وقایع متعدد در زندگی خود و جامعهاش
پرداخته و با اطالهی کلام غالبا سعی در تسلی دادن به مخاطبِ رنجور – و چه بسا
تسلای خاطر خودش- دارد. ضمن اینکه فصلهای کتاب عاری از تناقض نیستند. در هر حال
این اولین کتاب کوشنر (که ظاهرا به عنوان جدیدترین ویرایش کتاب او نیز در 2012
منتشر شده است)، معروفترین کتابش نیز هست و در معرفی سایر آثارش همواره مورد
یادآوری قرار میگیرد.
زندگی در دنیای لغزان[5] (برخورد معنوی با ترسهای دنیای مدرن)
مترجم: بهزاد رحمتی، ناشر: نقش و نگار، 1396
«در همه كتاب‌هايي كه موضوعشان ترس است، بحث از اين است كه انواع ترس چگونه ايجاد
مي‌شوند، علل و اسباب آن، زمينه‌هاي آن، شيوه‌هاي پيشگيري از آن، راه‌هاي از بين
بردن آن و ... چيست. همه اين‌ها بررسي روانشناختي مقوله ترس به‌عنوان يك بيماري
است. در كتاب حاضر علاوه بر موارد فوق، با جنبه‌هاي جامعه‌شناختي ترس، كه از مشكلات
دنياي مدرن است، و راه‌هاي مقابله با آن، خصوصا با آموزه‌هاي مشترك معنوي موجود در
مذاهب آشنا مي‌شويم». این توضیح پشت جلد کتاب است که در ۸ فصل تنظیم شده است. عنوان
فصل نخست چنین است: «فرمان یازدهم: تسلیم نشوید». «فرمان یازدهم» در ادبیات همواره
اشاره است به موضوعی مهم که پس از «ده فرمان» تورات به عنوان مهمترین اصول زندگی
مطرح است. خاخام کوشنر در بخشی از این فصل مینویسد: «ترس به دو نوع سازنده و
بازدانده (فلج کننده) تقسیم شده و یک فردِ زندگیطلب هرگز نمیتواند به دور از ترس
نرمال باشد؛ چون محرومیت از این احساس سبب میشود که فرد از لازمههای خویشتنیابی
محروم شده و پیامد آن، تاوان سنگینی است که باید برای این بیتوجهی و غفلت بپردازد.
با این همه، تأیید این ضرورت هرگز به این معنی نیست که فرد به واسطهی خیالپردازی
و بزرگنمایی این احساس، درگیر ترس بیمارگونه شود. چون این نوع ترس به معنای واقعی
کلمه، زندگی را به کام قربانی تلخ میکند».
وی در فصل دوم با عنوان «دهشت حاصل از جهل و تاریکی» بر نقش آگاهی در رفع بسیاری از
ترسهای زندگی تاکید دارد. در فصل سوم که به هراس از بلایای طبیعی اختصاص دارد،
سعی شده ماهیت شر در زندگی بررسی شود که محتوای آن تا حدودی همانند کتاب قبلی او
(چرا اتفاقهای بد برای آدمهای خوب میافتد) است.
فصل هشتم با عنوان «دنیا یک پل باریک است» با این گفته از اسپینوزا آغاز میشود:
«انسان آزاده کسی است که کمترین دغدغهی ذهنیاش مرگ باشد. به زبان سادهتر، آزادگی
مستلزم این است که فرد ذهنش را متوجه زندگی کند، نه مرگ». به باور کوشنر، مرگ
نمیتواند مفهوم زندگی فرد را کمرنگ کند و افراد خودپذیر، موفق و هدفمند ترس کمتری
از مرگ دارند و در مقابل، افراد ناموفق، ناراضی، یا درگیر با ضعفهای جسمانی و روحی
به شکل محسوستر از فرارسیدن زمان مرگ میترسند. او سعی دارد در این بخش غلبه بر
این نوع ترس را تشریح کند.
بهطور خلاصه، نویسنده تلاش دارد با ذکر آیاتی از تورات و عهدعتیق و نیز برشمردن
وقایعی از زندگی روزمره، با بهرهگیری از آموزههای روانشناختی و جامعهشناختی،
راهکارهایی برای فائق آمدن بر ترسهای مخرب ارائه کند.
«به سلامتی زندگی؛ بزرگداشتی از وجود و اندیشهی یهود[6]»
مترجم: پیمان اخلاقی، ناشر: سازمان یهودیان ایرانی مقیم کالیفرنیا، 1996
«کتاب حاضر، اثری الهامبخش و بنیادین پیرامون اعتقادات و رسوم یهودیت برای نسلی نو
میباشد... نویسنده به گونهای موثر و آگاهی دهنده از یهودیت سخن میگوید. مخاطبین
او، همه از یهودیان پایبندی هستند که میخواهند دربارهی دینی که عزیزش میدارند،
بیشتر بدانند. او با بهرهگیری از استعداد یگانهاش در تفهیم پیچیدگیهای معنوی، به
موضوعاتی دربارهی خدا و طبیعت، اهمیت نیایش و اجتماع، معنای ایام مقدس و مباحث
دیگری میپردازد که درک روشن و ملموسی از یهودیت امروز منجر میشوند». کوشنر در این
کتاب که در 12 فصل تنظیم شدهاست تقریبا تمام مراسم و اعتقادات یهودی را (که در هر
کتاب دیگر مربوط به یهودیت نیز میتوان یافت) با معنایی نوین، قابل فهم و ملموس
برای نسل جدید بازگو میکند. او میگوید: «این کتاب را برای کسی نوشتهام که به
عنوان یک یهودی بزرگ شده، اما هرگز درنیافتهاست که موضوع یهودیت چیست... این کتاب
را نوشتهام تا هم صفا و هم شور زندگی یهودی را به شما برسانم».
این خاخام یهودی به تنوع عقاید در فضای یهودی نیز باور دارد که آن را «قاعدهی اول»
میخواند: «هرگاه که میپرسیم که «یهودیت دربارهی ... چه میگوید؟»، تنها پاسخ
درست همواره چنین آغاز میشود: «برخی از یهودیان اینطور عقیده دارند، و برخی دیگر
اعتقادی متفاوت دارند».... ما قادر به تحمل تنوع در دیدگاه خداشناسانه هستیم،
پارهای از آن جهت که هیچکس نمیتواند کاملا مطمئن باشد که در برداشت خویش از
طبیعتِ خدا، بهشت و دوزخ، و دیگر مباحث الاهیات محق است». n
[1]- Harold Samuel Kushner
[2]- Progeria
[3] -The Lord Is My Shepherd: Healing Wisdom of the 23rd Psalm (2003)
[4]- When Bad Things Happen to Good People (1981)
The Book of Job: When Bad Things Happened to a Good Person (2012)
[5]- Conquering Fear: Living Boldly in an Uncertain World (2009)
[6] - To Life: A Celebration of Jewish Being and Thinking (1994)
