لئا دانیالی
پاییز 1401
کنیسای ملا یاقو درست بغل به بغل مقبره کمال‌الدین اسماعیل اصفهانی، خلاقالمعانی
است و از زیبا‌ترین و بزرگ‌ترین کنیساهای اصفهان است. سبب اشتهارش زیارت مقبره ملا
یاقو (ملا یعقوب) در سرداب کنیسا است که در اواخر دوره قاجار می‌زیسته و خرق عاداتی
به او نسبت داده‌اند، در تقویم عبری کلیمیان روز بعد از لگ به عومر[1] هیلولا[2]ی
اوست. گاه زائرانی که حاجتی در دل داشتند هنگامی که قفل در ورودی سرداب را باز
می‌کردند نیت می‌کردند که گره از کارشان باز شود و با اشک و سوز دل مدتی را در
سرداب به راز و نیاز می‌گذراندند. این حاجت خواهی چنان ریشه دواند و رسم شد که روز
نهم آو که به زیارت قبور می‌روند جماعتی به زیارت ملا یعقوب می‌آمدند و در این روز
بسیاری از کلیمیان با زبان تعنیت[3] از سراسر ایران حول و حوش قبر ملا یاقو جمع
می‌شدند. مسلمانها هم که خبر شده بودند هر از گاهی دست به این دامن می‌زدند. از
این آیین زیارت قسمت گشایش قفلش به مذاق دزدان کاربلد و تردست خیلی خوش آمده بود و
در حدود سال ۱۳۹۳ با هیئتی حرفه‌ای کلیه قفل‌ها را گشودند و همه طومار‌های تورات
نفیس و عزیز کنیسا را به سرقت بردند و حاجت روا شدند. کلیمیان اصفهان از این حادثه
مصیبت زده شده و تکان خورده بودند و معدود ایسرائل‌ها[4]یی که هنوز در محله جوباره
سکنی داشتند احساس ناامنی می‌کردند و همه بیشتر از دست دادن تورا‌تهای مقدس حسی از
دریغ و حسرت و توهین در دل‌ها نشانده بود. این شد که انجمن کلیمیان اصفهان با مشورت
نیروهای امنیتی و انتظامی و اهالی کنیسا ترتیبی برای حفظ امنیت کنیسا دادند،
دوربین‌های مداربسته نصب شد، دزدگیری با آژیری که گوش فلک را کر می‌کرد تعبیه شد که
اگر ساز و کار و رموز ساکت کردنش را نمی‌دانستی صدایش مغز انسان را در کسری از
ثانیه تهی کرده و کاسه جمجمه را به طبالخانه‌ای بدل می کرد که بصلالنخاع از آن
فرمان نمیبرد. بر هر آنچه در و دریچه بود قفل‌ها موکد بسته‌شد. از جمله بر در
آهنین ورودی سه غلاف جوش داده شد که قفل‌های کتابی آن را می‌بست و یک قفل مغزی
چهارسوی فولادی در را حمایت می‌کرد. اما مسئولین کنیسا به همین بسنده نکرده بودند و
ابتکاری استثنایی و دست خراش در درب تعبیه کردند. دربچه‌ای کوچک با در کشویی در
پایین در قرار دادند که قفلی آویزی ژاپنی بر آن زده بودند. بعد از باز کردن دربچه
باید دست نازک و لطیفی تا ساعد به داخل می‌رفت و قفل دیگری که از پشت زبانه در را
به مهمیزی با یک قفل کتابی چفت کرده بود باز می‌کرد. و این سلسله قفل‌ها تقریبا
مشابه بر در دوم کنیسا که پس از گذشت از تونل تاریک و باریک و دراز ورودی به آن
می‌رسیدی تکرار می‌شد و بر در سرداب زیارتگاه هم همچنین. مراحل باز کردن در کنیسا
خودش به آیینی جداگانه تبدیل شده بود که باید براخا[5]ی جدیدی برای آن می‌سرودند.
باید حواست بود دکمه‌های لازم برای ساکت ماندن آژیر خطر را می‌زدی، کلیدهای متعدد و
سنگین را به نوبت بر هر قفل می‌آزمودی و در نهایت مراسم در آوردن دست از دربچه هم
بی‌شباهت به بریت میلا[6] نبود. چه بسیار مردان بیشه تدبیر با سیبیل‌های پر پشت و
هیکل‌های درشت که پس از درآوردن دستی که به دستان عِساو[7] بی‌شباهت نبود دیگر دست
خود را بازنشناخته و دستی یعقوبی یافته بودند.
اما انگار این آیین گشایش قفل خیلی درست و دقیق عمل کرده بود و بر کرامات ملا یاقو
افزوده بود و دزدان قبلی را چنان به حاجت رسانده بود که هر دزد دیگری را به گرفتن
حاجت ترغیب می‌کرد. از همین رو شبی از شب‌های تابستان ۱۳۹۷ یکی از دزدان بچه محل
جوباره با خود گفته بود چرا او که خاک همین محله را خورده است حاجت روا نشود؟ آستین
همت بالا زده بود و شگفتا که از پس همه قفل‌ها و موانع برآمده بود. بیچاره که شم
درست حسابی در تشخیص اجناس پربها نداشت صرفا به سرقت در آلومینیومی مستراح بسنده
کرده بود. چنان که هر که از متاع دزیده شده خبر می‌شد، لبریوت[8] می‌گفت. اما این
سرآغاز اندیشه برای تمهیدات جدید امنیتی برای کنیسا شد. در آهنی به کلی عوض شد و در
سیاه فولادی جایگزین شد، قفل‌های مغزی چهار سوی فولادی از یکی به چهارتا افزایش
یافت، همه قفل‌های قدیمی آویزی ژاپنی به قفل‌های کتابی بدل شدند. از همه مهم‌تر
دربچه را از سیستم امنیت حذف کردند و تمهیدات دیگری جایگزین کردند. یکی از
مهمتریناش این بود که افسانه ارتباط گشایش قفل را با حاجت روایی از سرزبان‌ها
انداختند.
در اثنای این ماجراهای دزدی، کنیسا با هزینهی خیرین کلیمی بازسازی درخوری شد و نور
تازه‌ای که نور شخینا[9] را یاد آور می‌شد از چهل‌چراغ‌های تازه رسیده تابیدن گرفت،
نیمکت‌های چوبی جایش را به صندلی‌های تک نفره و راحت و نرم و بزرگی داد که حتی روش
گالوتا[10] هم تصور نمی‌کرد روزی یکی از آنها نصیبش شود. کنیسا رونق بیش از پیشی
یافت که در وصف نیاید. این روزها افتخار کلید داری و حضانت کنیسای ملا یاقو را تنی
چند از حخامیم[11] و صدیقیم بر عهده دارند. دسته کلید شامل چندین حلقه است که البته
ترتیب قرار گرفتن کلیدها در آن هیچ ربطی به اینکه کلید در چندم را باز می‌کند
ندارد. زیارت ملا یاقو سختتر از قبل شده. زیارت زائران و قفل‌ها و کلیدها
داستان‌های تازه‌ای برای روایت دارند. n
[1] 33 روز پس از آغاز عید پسح
[2] روز رحلت
[3] روزه
[4] یهودیان
[5] دعا
[6] آیین ختنه
[7] برادر یعقوب
[8] عافیت
[9] تجلی الهی
[10] رهبر یهودیان خارج از سرزمین مقدس
[11] حاخام ها
