م
زمستان 99
Moses and Garšāsp, Ardašīr and Herod
Narratives of the Babylonian Talmud in Their Iranian Context
تالیف: دکتر آزاده احسانی چمبلی
انتشارات مزدا، امریکا، 2020
کتاب
«موسی و گرشاسب، اردشیر و هرود: روایت‌هایی از تلمود بابلی در بستر ایرانی‌شان»،
کتابی است در حوزه‌ی مطالعات ایرانی-تلمودی. گرایش مطالعات ایرانی-تلمودی، مجموعه
کتاب‌های تلمود بابلی را -که مجموعه‌ای وزین از آداب و رسوم، اساطیر و آیین‌ها و
قوانین دینی یهودیان ایران در دوران ساسانی است- در پیوند با متون کهن ایرانی، به
ویژه متون فارسی میانه بررسی می‌نماید. نویسنده‌ی کتاب آزاده احسانی چمبلی، کارشناس
ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی بوده و دکترای خود را در گرایش مطالعات ایرانی-
تلمودی از دانشکده ادیان و فرهنگ‌های دانشگاه کنکوردیا در کانادا (2018) دریافت
نمود.
امروزه باور کلی پژوهشگران این حوزه چنین است که به دلیل سابقه‌ی کهن یهودیان در
ایران و پیوند آنان با آیین و فرهنگ این سرزمین، ناگزیر مجموعه‌ی تلمود نیز با آثار
ایرانی در پیوند بوده و از آن‌ها تاثیر پذیرفته است. کتاب مورد نظر نیز روایت‌هایی
از تلمود بابلی را در سه حوزه‌ی تاریخی، اسطوره‌ای و دینی بررسی نموده و با
روایت‌هایی از متون کهن ایرانی مقایسه نموده و شباهت‌ها و گاهی تفاوت‌ها و نیز
چگونگی تغییرات و تحولات اسطوره ها را بررسی نموده است. در حوزه‌ی تاریخی (باید
توجه داشت که تلمود یک متن تاریخی به حساب نمی‌آید و در حوزه‌ی تخصصی تاریخ
نمی‌توان به صورت منبعی موثق بدان استناد نمود) روایتی از هرود (والی یهودیه از سوی
امپراتوری روم) با متن پهلوی کارنامه اردشیر بابکان مقایسه شده است و در همان بخش
به شاهنامه فردوسی نیز گریزهایی زده شده است. در حوزه‌ی اسطوره‌ها روایت‌هایی از
حضرت موسی و حضرت سلیمان در تلمود با روایت‌هایی از متون پهلوی (گرشاسب و جمشید)
مقایسه شده و تغییر و تحول شخصیت‌های اسطوره در طول زمان بررسی شده است. در بخش
پایانی کتاب برخی روایت‌های مربوط به بهشت و دوزخ و همچنین پایان جهان از تلمود
گردآوری شده و با متون پهلوی ( به ویژه ارداویرافنامه) مقایسه
شده‌اند. در پایان برای روشن شدن تاثیرات تلمود بر متون ایرانی (به ویژه ادبیات
کلاسیک ایران) روایتی از تلمود با قطعه‌ای از عطار نیشابوری مقایسه شده است. به طور
کلی کتاب موافق جریان تاثیرپذیری برخی روایت‌های تلمودی از آیین و فرهنگ ایران
دوران ساسانی است، اما گه‌گاه و به مناسبت از تاثیرات تلمود بر متون ایرانی کهن و
ادبیات کلاسیک ایران نیز سخن به میان می‌آید. n
